Zwiększenie konkurencyjności i poziomu rozpoznawalności polskiej nauki w świecie to m.in. cele ustawy o Akademii Kopernikańskiej, której część zapisów wchodzi w życie w czwartek.
Prezydent Andrzej Duda skierował tę ustawę w ramach inicjatywy ustawodawczej do Sejmu w kwietniu br.
Akademia Kopernikańska będzie realizować program obejmujący m.in. finansowanie badań naukowych, w tym przyznawanie stypendiów kopernikańskich, grantów Mikołaja Kopernika, wspieranie Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika, przyznawanie nagród kopernikańskich czy powoływanie ambasadorów Akademii Kopernikańskiej.
Autorzy ustawy podnoszą, że jej celem jest zwiększenie konkurencyjności i rozpoznawalności nauki polskiej w świecie.
Ustawa wejdzie w życie w czwartek, z wyjątkiem przepisów o stworzeniu Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika, które wejdą w życie 1 marca 2023 r.
Jak czytamy w ustawie, minister edukacji i nauki powoła, w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie przepisów, na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, pełnomocnika do organizacji i kierowania pracami Akademii Kopernikańskiej oraz ustali jego wynagrodzenie. Pełnomocnik będzie wykonywał swoje zadania do dnia powołania pierwszego sekretarza. Sekretarz jest jednym z trzech organów akademii. Oprócz niego nową instytucją będzie zarządzać zgromadzenie i prezydium.
Zgodnie z ustawą Akademię będzie tworzyło sześć izb: Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Izba Nauk Medycznych, Izba Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Izba Filozofii i Teologii, Izba Nauk Prawnych i Izba Laureatów Nagrody Kopernikańskiej.
Regulacja przewiduje również utworzenie powiązanej strukturalnie z Akademią uczelni publicznej – Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika. Choć jej siedzibą będzie Warszawa instytucja zintegruje jednostki funkcjonujące w kraju: Kolegium Astronomii i Nauk Przyrodniczych w Toruniu, Kolegium Nauk Medycznych w Olsztynie, Kolegium Nauk Ekonomicznych i Zarządzania w Warszawie, Kolegium Filozofii i Teologii w Krakowie, a także Kolegium Nauk Prawnych w Lublinie – napisano w uzasadnieniu.
Zgodnie z ustawą raz na pięć lat organizowany będzie Światowy Kongres Kopernikański. Zorganizuje go Akademia. W związku z przypadającą w 2023 r. rocznicą 550-lecia urodzin Mikołaja Kopernika pierwszy kongres odbędzie się w tymże roku w Toruniu. Jego inauguracja nastąpi w dniu urodzin astronoma, tj. 19 lutego. Na Kongres zaproszeni zostaną zajmujący się tematyką kopernikańską badacze z całego świata.
Akademia Kopernikańska przyznawać będzie w drodze konkursu Nagrody Kopernikańskie w formie indywidualnej nagrody pieniężnej w wysokości 500 tys. zł za wybitne osiągnięcia naukowe o przełomowym znaczeniu i o zasięgu międzynarodowym. Planowane jest przyznanie jednej nagrody rocznie, kolejno w jednej z kategorii: astronomia, ekonomia, medycyna, filozofia lub teologia albo prawo.
Łączne wydatki dla budżetu państwa, związane z obowiązywaniem ustawy w zakresie kosztów organizacji i funkcjonowania, można szacunkowo określić na 25 mln zł rocznie – wskazano w uzasadnieniu ustawy.
Instytucje środowiska akademickiego, m.in. Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Polska Akademia Nauk opowiedziały się w czasie prac w parlamencie przeciwko ustawie i apelowały o wstrzymanie nad nią prac.
Negatywnie na jej temat wypowiedziała się też opozycja. Wskazywano, że niejasne jest źródło finansowania Akademii. Podnoszono, że będzie ona dublować zadania już istniejących instytucji. Posłowie zwrócili też uwagę na to, że instytucja ta będzie upolityczniona, a część zapisów zawartych w ustawie – niekonstytucyjna.
PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski
