Benedykt Dybowski – naukowiec i patriota w służbie Polsce i światowej nauce

Takie postacie jak Benedykt Dybowski powinny każdemu zapadać w pamięć. Był naukowcem i patriotą na 100 proc. Gdy jego patriotyzm wobec Polski zaczynał stanowić zagrożenie dla życia, to z pomocą przychodziła mu nauka. 

Benedykt Dybowski urodził się 30 kwietnia 1833 r. w Adamarynie (gubernia mińska). W latach 50. XIX w. studiował na Uniwersytecie w Dorpacie i we Wrocławiu (nauki przyrodnicze i medycyna). Odbył także studia botaniczne, paleontologiczne i medyczne w Berlinie. W 1860 r. uzyskał tytuł doktora. Był członkiem korporacji akademickiej Konwent Polonia. Powodowało to, że zaangażował się w konspiracyjną działalność patriotyczną. Przez chwilę był więziony za sprawy polityczne – co zaprzepaściło jego karierę na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Szkole Głównej w Warszawie. Czynnie włączył się w organizację powstania styczniowego i został za to skazany na śmierć. Uratowało go wstawiennictwo niemieckich zoologów u Bismarcka. Karę główną zamieniono mu na 12 lat zesłania.

Syberyjskie badania naukowe – jeleń Dybowskiego

Na Syberię trafił w 1865 r. Zajął się zbieraniem materiałów faunistycznych. Wraz ze swoim współpracownikiem, Wiktorem Godlewskim, ukazał różnice między fauną zachodniej i wschodniej Syberii.  Dwa lata później naukowcy przenieśli się, a raczej otrzymali pozwolenie na to, nad Bajkał. Fauna jeziora uważana była za ubogą, jednak Dybowski i Godlewski, mimo 40 stopniowych mrozów, postanowili sprawdzić to na własne oczy. Jak się okazało, mniemania o ubogiej faunie Bajkału mijały się z prawdą. Na podstawie zbiorów Dybowskiego inni naukowcy (m.in. jego brat Władysław) opisali szereg nowych organizmów. Benedykt odnalazł 116 nowych gatunków skorupiaków i 6 nowych gatunków ryb. Władysław na podstawie materiału zebranego przez brata dorzucił 88 mięczaków i 6 gatunków gąbek. Były to kluczowe odkrycia dla tej dziedziny nauki.

To nie jedyne ekspedycje Dybowskiego. Zbadał on ssaki i ptaki wschodniej Syberii. W 1868 r. dotarł do kraju Amurskiego, Usuryjskiego, Nadmorskiego i otarł się o wybrzeża wschodniej Azji. Penetrował także obszar rzek Ononu i Arguni. 3 lata później zbadał jezioro Chubsuguł w Mongolii. W latach 70. XIX w. odbył podróż naukowo-badawczą do Władywostoku. Wraz z Godlewskim i Michałem Jankowskim odkrył nowy gatunek jelenia, którego nazwano jeleniem Dybowskiego. Powrócił nad jezioro Bajkał i rozpoczął badanie sąsiednich zbiorników wodnych.

Naukowiec pomaga ludziom

Dzięki Towarzystwu Geograficznemu i Akademii w Petersburgu w 1876 r. pozwolona mu na powrót do kraju. Dybowskiego ciągnęło jednak na Syberię. w 1879 r. odwiedził Kamczatkę, gdzie zajmował się nie tylko badaniami naukowy, lecz pracą lekarza i działalnością humanitarną. Zbadał wtedy Wyspy Komandorskie i Wyspy Beringa oraz założył szpital dla trędowatych. Z własnych pieniędzy sfinansował konie i renifery dla mieszkańców Wysp Beringa.

Kariera we Lwowie

W 1883 r. znalazł się na Uniwersytecie Lwowskim w katedrze zoologi. Poświęcił się pracy pedagoga, lecz nadal kontynuował badania z dziedziny anatomii porównawczej, systematyki i antropologii. Był zwolennikiem teorii ewolucji – spowodowało to jego przeniesienie na emeryturę w 1906 r. Jednak nadal trudnił się nauką i podjął starania przedstawienia jej w prosty sposób zwykłym ludziom. Gdy wybuchła I wojna światowa, przebywał w Nowogródku. Władzę Austrii chciały zesłać go na Syberię, lecz Benedykta Dybowskiego uratowało wstawiennictwo Cesarskiej Akademii Nauk w Sankt Petersburgu i rosyjskich naukowców. Po zakończeniu wojny dzięki niemieckiemu oficerowi udało mu się wrócić do Lwowa.

Zasłużony dla kraju i nauki

Dybowski w 1884 r. założył we Lwowie Muzeum Zoologiczne (dziś muzeum jego imienia). Przywiózł tam zbiory z Syberii i południowej Rosji. w 1929 r. nadano mu tytuł honorowego obywatela Lwowa.

Polski naukowiec opisał około 400 gatunków zwierząt żyjących w Bajkale. Stworzył teorię na temat powstania tego jeziora i ewolucji tamtejszej fauny. Bajkałowi poświęcił 43 prace naukowe. Niektóre z nich są podstawą nowej nauki: limnologii (zajmuje się śródlądowymi zbiornikami wodnymi). Okazy, które przywiózł ze sobą Dybowski stały się także podstawą do wielu publikacji naukowych.

Benedykt Dybowski zmarł  30 stycznia 1930 r. we Lwowie. Został pochowany na „górce powstańców styczniowych” na cmentarzu Łyczakowskim.  W październiku 1997 r. w Irkucku jego imieniem nazwano jedną z ulic i odsłonięto tablicę pamiątkową. Także na Białorusi odpowiednio upamiętniono miejsce urodzenia Dybowskiego.

Czytaj także: Będą szukać wraku ORP „Orzeł”. W maju kolejna wyprawa

Fot.: Portret Benedykta Dybowskiego/commons.wikimedia.org