Ludwik Zamenhof – twórca języka esperanto!

Ludwik Łazarz Zamenhof swoje dzieciństwo spędził w XIX wiecznym Białymstoku, czyli mieście będącym wówczas miejscem zetknięcia się wielu kultur, narodów i języków. To tam właśnie zauważył, że główną przyczyną niesnasek wśród ludzi jest niemożność skutecznego porozumiewania się. Postanowił to zmienić i poświęcił się tworzeniu nowego języka, który później nazwany został językiem esperanto.

Ludwik Zamenhof przyszedł na świat 15 grudnia 1859 roku w Białymstoku. Właściwie nazywał się Eliezer Lewi Samenhof. Pochodził z żydowskiej rodziny. Jego rodzicami byli Markus i Rozalia z domu Sofer. Miał dziesięcioro rodzeństwa. W domu posługiwano się głównie językiem jidysz, w drugiej kolejności rosyjskim ( lub też jak podaję niektóre źródła polskim, bez względu na to jaka jest prawda Zamenhof z pewnością znał nasz język biegle). Ojciec Ludwika prowadził szkołę dla dziewcząt, gdzie uczył niemieckiego i francuskiego, po za tym pracował również jako księgowy. W wieku lat 10 Zamenhof napisał dramat pod tytułem Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach. Jak widać już wtedy ciążył mu na duszy problem braku porozumienia między narodami. W wieku lat 14 władał już 6 językami, podjął wtedy pierwsze swoje prace nad stworzeniem uniwersalnego języka. W roku 1869 po zdanym pozytywnie egzaminie, Ludwik rozpoczął naukę w Gimnazjum Realnym. 4 lata później wraz z rodziną przeniósł się do Warszawy.

Wiele lat później tak Zamenhof wspominał miasto swojego urodzenia w listach do innego esperantysty pochodzącego z Rosji :

To miejsce mego urodzenia i lat dziecinnych, Białystok, nadał kierunek wszystkim moim przyszłym usiłowaniom. Mieszkańcy Białegostoku składali się z Rosjan, Polaków, Niemców i Żydów. Każdy z tych elementów był wrogo ustosunkowany do innych. W takim mieście, bardziej niż gdzie indziej, wrażliwa natura czuje ciężar różnojęzyczności i wnioskuje na każdym kroku, że różność języków jest jedyną lub przynajmniej główną przyczyną, która rozdziela ludzką rodzinę na wrogie części. Wychowano mnie jako idealistę, nauczono, że wszyscy ludzie są braćmi, gdy tymczasem na ulicy i na podwórku wszystko na każdym kroku dawało mi znać, iż ludzie nie istnieją, istnieją jedynie Rosjanie, Polacy, Niemcy, Żydzi.

W Warszawie Zamenhof trafił do II Gimnazjum Rządowego. W wolnych chwilach opracowuję swój pomysł i tworzy pierwszą, prymitywną wersję nowego języka, którą nazwał – Lingwe Uniwersala.  W latach 1879 – 1881 studiuje medycynę w Moskwie. Pisuje tam do pism związanych z ruchem asymilatorskim Żydów, między innymi do Ruskij Jewriej i Moskovskije Vedomosti. Zamenhof zafascynował się kulturą rosyjską, związał się również z ruchami syjonistycznymi, które stały w sprzeczności z jego ideą stworzenia uniwersalnego języka. Po zamachu na cara Aleksandra II w roku 1881 uciekł z Moskwy w obawie przed antysemickimi pogromami. Postanowił powrócić do Warszawy by dokończyć studia. Podczas ich trwania, w roku 1885 skończył pracę nad esperanto w formie, którą znamy do dziś. Pierwszą praktykę lekarską otworzył w litewskim miasteczku Wiejsieje. Dzięki znajomościom ojca wkrótce jednak powrócił do Warszawy i pracował w szpitalu. W roku 1886 odbył w Wiedniu praktykę, aby lepiej poznać swą specjalizację- okulistykę.

26 lipca 1887 po dwóch latach szukania wydawcy, ukazała się jego rosyjskojęzyczna książka pod tytułem – Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny . Napisał ją jako Doktoro Esperanto. Druga część tego pseudonimu stała się wkrótce nazwą nowego języka. Niedługo po tym Zamenhof poślubił Klarę Silbernik. W niej i w jej ojcu spotkał najgorętszych orędowników wizji stworzenia uniwersalnego języka.

Kolejne lata wiązały się z wieloma problemami. Ludwik Zamenhof zmuszony był do tułania się po Imperium Rosyjskim w celu zapewnienia swej rodzinie bytu materialnego. Ze świata za to poczęły spływać informację o wielkim entuzjazmie z jakim spotkała się publikacja książki przedstawiającej nowy język. Powstało tysiące publikacji książkowych w esperanto, a także poczęto wydawać czasopisma w tym języku. W całej Europie powstawały kluby miłośników esperanto. Pierwszy powstał w Norymberdze, kolejne wysypały się jak grzyby po deszczu. Ludwik Zamenhof stał się postacią popularną wśród europejskiej inteligencji.

W roku 1905 Zamenhof odniósł międzynarodowy sukces. W Bulogne sur Mer odbył się I Światowy Kongres Esperanto. Paryż przywitał twórcę esperanto rozświetloną na jego cześć wieżą Eiffla. Zamenhof otrzymał również od Francji Order Legii Honorowej. Ludwik odtąd uczestniczył we wszystkich kongresach, głównie dzięki pieniądzom, które otrzymywał od esperanckiej gazety La Revuo. Oto zdanie z przemówienia Zamenhofa z pierwszego światowego kongresu esperanto :

Miejmy świadomość całej wagi dzisiejszego dnia, bo dzisiaj w gościnnych murach Bulonii nad Morzem spotkali się nie Francuzi z Anglikami, nie Rosjanie z Polakami, lecz ludzie z ludźmi (…)

W następnych latach Zamenhof poświęcił się zacieraniu wśród ludzi różnic religijnych. Chciał by Żydzi odrzucili część swych ortodoksyjnych obyczajów i zbliżyli się bardziej do innych powszechnie panujących religii. Jego nowa idea nie spotkała się jednak z aprobatą ani w środowisku żydowskim, ani w esperanckim.

W roku 1912 Zamenhof zrezygnował z bycia przywódcą światowego ruchu esperantystów na ich kongresie w Krakowie.

W roku 1913 kandydatura Ludwika Zamenhofa została wysunięta do Nagrody Nobla.

W roku 1914 Ludwika spotkał wielki zawód, wybuchła I wojna światowa, będąca zaprzeczeniem idei w imię której walczył przez całe życie. Jego reakcją na zaistniałą sytuację był artykuł opublikowany w szwajcarskim piśmie Esperanto, oto jego fragment :

Kiedy skończy się masowa rzeź wzajemna, która tak bardzo kompromituje cywilizowany świat, zejdą się dyplomaci i będą usiłowali uporządkować stosunki miedzy narodami. Do was do tych przyszłych porządkujących zwracam się obecnie. Czy zaczniecie po prostu przerabiać i łatać mapę Europy? Czy postanowicie, że kawałek ziemi A ma należeć do narodu X, a kawałek ziemi B do narodu Y. Strzeżcie się, aby przerobienie mapy nie stało się całą istotą waszych prac, ponieważ wtedy byłyby całkiem bezwartościowe, a krwawe ofiary daremne. Nic nie osiągniecie dzieleniem mapy, bo sprawiedliwość w stosunku do jednej nacji będzie niesprawiedliwością w stosunku do innej. Na każdym dyskutowanym kawałku ziemi pracowała i przelewała swą krew nie jedna narodowość, lecz również inne. A jeśli wy postanowicie, że ten lub inny kawałek ziemi ma należeć do tej czy innej nacji, to nie tylko nie postąpicie sprawiedliwie, ale i nie zlikwidujecie na tym kawałku ziemi powodu przyszłego zatargu.

Ludwik Zamenhof zmarł 14 kwietnia 1917 roku. Został pochowany 16 kwietnia na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie. Nie doczekał końca I wojny światowej. Na jego pogrzebie rabin Samuel Poznański wygłosił zapadające w pamięć słowa :

Przyjdzie chwila, że cała polska ziemia zrozumie, jaką promienną sławę dał ten wielki syn swojej ojczyźnie…

Na koniec warto dodać dlaczego Ludwika Zamenhofa można uznać za bohatera naprawdę polskiego. Mimo, że pochodził z rodziny żydowskiej i przeżył fascynację kulturą rosyjską, z którą chciał się asymilować, można uznać, że był Polakiem. To właśnie na terenie ziem rdzennie Polskich się urodził. Biegle również władał naszym językiem. Koronnym argumentem jednak jest to, iż swe dzieci wychował w duch polskości.

Argumenty te jednak są nieistotne w obliczu idei, której poświęcił swe życie. Biorąc pod uwagę  dzisiejszą wyzierającą zewsząd globalizację niezbyt popularne jest nazywanie kogokolwiek obywatelem Europy, czy też obywatelem świata. Te tytułu przynajmniej przez część społeczeństwa odbierane są negatywnie. Wydaje mi się, że wolno jednak użyć tego określenia wobec Ludwika Łazarza Zamenhofa, ponieważ jego podejście do tych spraw i teorie, które głosił są także dziś jak najbardziej godne wprowadzenia w życie  i określenia te najpełniej pokazują jakim był człowiekiem. Nikt bowiem nie może odmówić wzniosłości i słuszności uniwersalnemu dziełu Zamenhofa – chciał on naprawić błąd ludzkości, zburzyć Wieżę Babel…

fot. wikimedia