Bona Sforza przyszła na świat 523 lata temu

Bona Sforza (1494-1557) to jedna z najgorzej ocenianych polskich królowych. W młodości bardzo piękna, na starość Bona nie cieszyła się komplementami z powodu urody. Dlaczego Bona cieszyła się złą sławą? O tym w artykule z okazji rocznicy jej urodzin. Przyszła na świat 2 lutego 1994 roku w Vigevano.

Dzieciństwo i młodość

Bona Sforza d’Aragona urodziła 2 lutego 1494 roku w Vigevano. Jej rodzicami byli Gian Galeazzo Sforza, prawowitego księcia Mediolanu (został odsunięty od władzy przez swojego stryja Ludwika) oraz Izabeli Aragońskiej, córki króla Neapolu Alfonsa II. 21 października 1494 roku Gian Galeazzo zmarł w Pawii. Izabela wraz z córkami Boną oraz Ippolitą  osiadła w Bari. W 1512 roku zmarł Franciszek, brat Bony i następca tronu w Mediolanie. Po śmierci drugiej córki Izabela postawiła sobie za cel odbudowę wpływów rodu poprzez korzystne małżeństwo Bony. Bona wpierw musiała zyskać adekwatne wykształcenie.  Pod okiem nauczyciela,członka Akademii Pontana, Crisostomo Colonna  i wychowawcy Antonio Galateo poznawała teologię, działa patrystyczne, literaturę zwł. Cycerona i Wergiliusza. Bona poznała także informacje z dziedziny administracji i finansów (wszak to Italia była ojczyzną kapitalizmu).

Bona królową

Pierwsze próby korzystnego dla Bony zamążpójścia spełzły na niczym. Od 1515 wdowcem był polski monarcha i Wieki  Książę Litewski Zygmunt Jagiellończyk. Dzięki staraniom Izabeli i ogromnej pomocy Habsburgów kolejną jego żoną została właśnie Bona. Do zaślubin doszło 18 kwietnia 1518 roku w Krakowie, wtedy też została koronowana na królową.

Włoski temperament

Królowa Bona wbrew imieniu (łac. dobra) nie była dobrze postrzegana w społeczeństwie. Można przypuszczać, że powodem złej opinii Bony było jej, jak można rzec, nieklasyczne podejście do roli królowej. W ‚standardach” polskich rola królowej w państwie ograniczała się do rodzenia potomstwa (zwłaszcza synów jako potencjalnych dziedziców), towarzyszenia królowi w podniosłych chwilach, a także działalność charytatywna. Bona wychowana we włoskim kapitalizmie oprócz tradycyjnych zadań podjęła się też szerokiej działalności ekonomicznej. Od połowy lat 20. XVI wieku gromadziła liczne królewszczyzny na Litwie i Mazowszu. Jak miała powiedzieć:

U was dukaty leżą na gościńcach, schylić się jeno, ażeby je zebrać. Nikt nie chce? Tym lepiej dla mnie

Królowa stworzyła silne imperium finansowe, które miało posłużyć Jagiellonom do celów dynastycznych. Za jej czasów na wspominanych terenach nie odkryto nowych bogactw, ale nasza bohaterka potrafiła wykorzystać drzemiący w nich ekonomiczny potencjał, gromadząc pokaźny majątek.

Sprawy dynastyczne 

Bona urodziła Zygmuntowi Jagiellończykowi sześcioro dzieci: Izabelę (1519-1559, żonę Jana Zapolyi), Zygmunta Augusta (1520=1572, króla od 1530 roku; panował równocześnie z ojcem, stąd starszy monarcha zwany był Starym),  Zofię (1522-1575, księżną Brunszwiku), Annę (1523-1596, żonę Stefana Batorego i króla Polski), Katarzynę (1526-1583, królową Szwecji i matkę Zygmunta III Wazy). Ostatnim dzieckiem pary był Olbracht (ur. i zm. 20 września 1527). Po feralnym upadku z konia, w wyniku którego przedwcześnie urodził się królewicz Olbracht, para królewska nie mogła mieć więcej dzieci. Po śmierci Zygmunta Starego obrażona królowa-wdowa udała się na Mazowsze. Nie mogła pogodzić się z małżeństwem syna z Barbarą Radziwiłłówną (podobnie nie była pocieszona pierwszym małżeństwem z Habsburżanką). Spędziła tam 8 lat. Zdążyła wydać Izabelę za mąż. Postanowiła powrócić do rodzinnego Bar, gdzie objęła w zarząd księstwa Bari oraz Rosano. Była antyhabsbursko nastawiona, chciała zbliżenia z Francją a także z Imperium Osmańskim pisywała listy do Roksolany, żony Sulejmana).

W Italii

W 1556 roku Filip II Habsburg jako Król Neapolu poprosił Bonę o pożyczkę. W imieniu Filipa II o pomoc finansową w wysokości 430 tys. dukatów wystąpił namiestnik książę Alba. Rok później w 1557 została otruta przez swojego dworzanina Jana Wawrzyńca Pappacodę. Wcześniej podsunięto jej sfałszowany testament  do podpisania, na mocy którego oba księstwa przejmowali Habsburgowie hiszpańscy i zwolniła ich z konieczności spłacenia pożyczki. Odtąd zwrot „sumy neapolitańskie” oznacza dług nie możliwy do spłaty, dużą sumę pieniędzy. Zmarła 19 listopada 1557 roku w Bari. Pochowana skromnie, dopiero w 1593 roku Anna Jagiellonka ufundowała manierystyczny nagrobek w kościele św. Mikołaja w Bari który stoi tam po dziś dzień.

Bilans

Bona sprawiła, że do Polski trafiły warzywa zwane włoszczyzną. Fundowała studia w Italii dla możnych, co umożliwiło im edukację mimo regresu Akademii Krakowskiej. Doprowadziła do rozwoju królewszczyzn, którego nie potrafili wykorzystać jej syn oraz jego następcy, którzy zgromadzone dochody i potencjał rozdali wedle uznania swoim poplecznikom lub przetracili na różne fundacje. Na starość znikła jej uroda. Oceniana fatalnie, prawdopodobnie tylko dlatego, ze budowała własne stronnictwo i prowadziła politykę niezależna od możnych.

Bibliografia: Wheatcroft A., Habsburgowie, tłum. B. Sławomirska, Kraków 2000; Parker G., Filip II, tłum. I. Szymańska, Warszawa 1985; Kamen H., Imperium Hiszpańskie. Dzieje rozkwitu i upadku, tłum. T. Prochenka, Warszawa 2008; Kamen H., Philip of Spain, London 1997; Besala J., Zygmunt August i jego żony. Studium historyczno-obyczajowe, Poznań 2015; Bogucka M., Bona Sforza, wyd. 4 uzup., Wrocław 2009.

Fot.:commons.wikimedia.org

Czytaj również: DZIŚ ROCZNICA ZAMACHU NA „KATA WARSZAWY”!