Fundacja Normalna Kultura od 2022 roku realizuje projekt pt. Procesy polonizacyjne w XIX wieku i dwudziestoleciu międzywojennym. Projekt realizowany jest ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa. Bazą historyczną wiedzy o zjawisku asymilacji i polonizacji będzie przygotowywany portal internetowy.
Polonizacja i tworzenie się nowoczesnego narodu
Wiek XIX był okresem formowania się nowoczesnego narodu polskiego. Uprzemysłowienie ziem polskich, zmiany prawne, które nastąpiły po upadku powstania styczniowego – obok szeregu innych czynników – spowodowały zmianę sposobu myślenia o narodzie. Pojęcie to zaczęto odnosić także do niższych warstw społecznych, które także stopniowo zaczęły utożsamiać się z narodem polskim. Był to proces długotrwały, kontynuowany jeszcze w XX wieku. W literaturze przedmiotu, zwłaszcza w starszych publikacjach określany jest najczęściej jako budzenie się świadomości narodowej.
Jednocześnie w okresie zaborów, zwłaszcza w drugiej połowie XIX wieku miał miejsce proces polonizowania się mniejszości. Dotyczy to zarówno największej i posiadającej najdłuższe związki z ziemiami polskimi mniejszości żydowskiej, Niemców, których imigracja na ziemie polskie nasiliła się od drugiej połowy XVIII wieku i miała przede wszystkim powody ekonomiczne jak i – choć w mniejszym zakresie – Rosjan, obecnych na ziemiach polskich w wyniku zaborów czy innych grup wyznaniowych, narodowych, etnicznych (np. Tatarzy, Rusini, Mazurzy, Czesi).
Patriotyzm „nowych” Polaków
Nowi uczestnicy XIX-wiecznej kultury polskiej obcego pochodzenia szybko stawali się nie tylko jej biernymi odbiorcami, ale także – współtwórcami. Można wymienić tu choćby Wincentego Pola, geografa, etnografa i poetę, Artura Oppmana (1867-1931), dziennikarza, publicystę, żołnierza 5 pułku piechoty Legionów Polskich, przedstawicieli rodziny Bandtke (Jan Wincenty 1783-1846, Jerzy Samuel 1768-1835), językoznawców, historyków, propagatorów polskości Śląska, Marcelego Handelsmana (1882-1945), prawnika, historyka, inicjatora powstania Instytutu Historycznego na Uniwersytecie Warszawskim czy Jana i Sergiusza Riabinina (ojciec 1878-1942, syn 1918-1997) – pierwszy z wymienionych to archiwista, drugi to przyrodnik. Wspomnieć warto także np. rodzinę Sternów-Słonimskich, Hirszfeldów, Matejków. Są to tylko przykłady, wybrane spośród wielu.
Historia Polski dostarcza licznych przykładów patriotycznego zaangażowania (powstania narodowe, działalność konspiracyjna, I wojna światowa, praca organiczna, współtworzenie polskiej kultury) spolonizowanych osób o obcym pochodzeniu.
Polacy obcego pochodzenia brali czynny udział w działalności konspiracyjnej, powstaniach, w procesie odzyskiwania niepodległości w okresie I wojny światowej (np. Karol Levittoux, Edward Jurgens, Franciszka Pustuwójtówna, Artur Oppman). Wielu przedstawicieli spolonizowanych rodzin pochodzenia niemieckiego, pomimo oczywistych konsekwencji, pozostało przy polskiej tożsamości w okresie II wojny światowej (rodzina Bursche, przedstawiciele kaliskich rodzin Fibieger, Fulde, Wünsche i wielu innych), brało udział w walce zbrojnej (Józef Unrug, rodzina Likierników, Andersów). Opisywane grupy i postacie są w projekcie traktowane przede wszystkim jako członkowie społeczeństwa polskiego.
Baza wiedzy o polonizacji
Nadrzędnym celem badawczym projektu jest odpowiedź na pytanie o przyczyny polonizowania się osób obcego pochodzenia w warunkach braku polskiego państwa. Odpowiedzi na to i inne pytania starają się odpowiedzieć twórcy projektu. Z efektami ich pracy zapoznamy się w portalu internetowym dedykowanemu procesom dobrowolnej polonizacji i asymilacji w XIX wieku i dwudziestoleciu międzywojennym.
W portalu internetowym dostępnym pod adresem procesypolonizacyjne.edu.pl odbiorcy będą mogli zapoznać się z publikacjami naukowymi (w wersji polskiej i angielskiej), m.in. monografią opisującą zjawisko polonizowania się Niemców, albumem-biografią lidera polskiego protestantyzmu – Juliusza Burschego, wyborem źródeł na temat zjawiska polonizacji mniejszości narodowych w XIX wieku i dwudziestoleciu międzywojennym. Ponadto portal zawierać będzie interesujący słownik biograficzny Polaków obcego pochodzenia, zasłużonych dla nauki, życia społecznego czy w procesie odzyskiwania niepodległości. W portalu znajdzie się również miejsce dla forum dyskusyjnego i aranżowania dyskusji badaczy przedstawicieli nauk humanistycznych, społecznych i nauk o kulturze, zajmujących się zjawiskiem asymilacji. Tworzona będzie także bibliografia publikacji naukowych i popularno-naukowych, dotycząca zjawiska asymilacji i polonizacji.
Portal wzbogacą ciekawe formy popularyzatorskie upowszechniające wyniki badań nad polonizacją jak infografiki, filmy biograficzne o wybranych przykładach zasłużonych Polaków obcego pochodzenia oraz internetowe gry edukacyjne.
Na portalu zapoznamy się również z sylwetkami zasłużonych Polaków obcego pochodzenia w ciekawej popularyzatorskiej formie infografik, krótkich filmów i internetowych gier edukacyjnych. Efekty projektu będą promowane w mediach społecznościowych. Dostęp do portalu będzie utrzymany również po zakończeniu trwania projektu fundacji Normalna Kultura.
***
Artykuł powstał w ramach projektu fundacji Normalna Kultura Procesy polonizacyjne w XIX wieku i dwudziestoleciu międzywojennym. Projekt realizowany jest ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa.
Fundacja Normalna Kultura
