Nieprzerwanie od 2007 roku, w Polsce dominuje Platforma Obywatelska. Od tego samego czasu największą partią opozycyjną pozostaje Prawo i Sprawiedliwość. Pierwsza z nich konsekwentnie budowała swój wizerunek jako partia liberalna. Powtórzono to tyle razy, że już nikt nie ma wątpliwości kto rządzi w naszym kraju – LIBERAŁOWIE. Drudzy natomiast określają sami siebie mianem KONSERWATYSTÓW. Czy jednak określenia te są słuszne? Czy używając ich nie popadamy w tendencję do zbytniego upraszczania otaczającej nas rzeczywistości politycznej? Wreszcie – czy nie krzywdzimy tak prawdziwych konserwatystów i liberałów?
Aby dokładnie wyjaśnić czym jest liberalizm sam w sobie, musimy rozbić go na czynniki pierwsze. Idea ta ma co najmniej trzy warianty, które kształtowały się chronologicznie na przestrzeni wieków. Pierwszy z nich nazywany jest zwykle LIBERALIZMEM RACJONALISTYCZNYM. Podwaliny pod ten prąd intelektualne zostały położone przez angielskiego filozofa Johna Locka. Paradoksalnie sam Locke był empirystą, i nie miał nic wspólnego z racjonalizmem, który przecież wywodzi się od Kartezjusza. Powstanie liberalizmu racjonalistycznego datuje się na drugą połowę XVII w. Jego podstawową cechą (od której wzięła się nazwa) jest traktowanie człowieka jako istoty racjonalnej. Jednostka posiada rozum i jest zdolna do podejmowania odpowiedzialnych decyzji w różnych aspektach życia np. w dziedzinie moralności, polityki, swojej prywatności czy dysponowania własnym majątkiem. Locke zauważył też, że jednostka ludzka posiada pewne prawa przyrodzone, jakie istniały jeszcze przed pojawieniem się państwa czy kultury (były to np. prawo do życia, wolności i majątku nabywanego własną pracą). W tym wariancie liberalizmu państwo powoływane jest do życia po to – aby nie dopuścić do łamania wolności jednej jednostki przez drugą.
Na początku wieku XVIII wariant ten został odrzucony przez liberałów EWOLUCJONISTYCZNYCH, z których najbardziej znanym był Monteskiusz. Odrzucił on koncepcję prawa natury, a mimo to nazywany jest liberałem. Monteskiusz zwraca uwagę, że wszystkie narody podczas swojego rozwoju, wypracowują różne systemy prawne. Nie ma więc, niczego co można by nazwać stałymi przyrodzonymi wartościami prawa natury. Nie można założyć, że świętości jednej kultury są uniwersalnie pozytywne. W przeciwieństwie do wersji racjonalistycznej, wersja ewolucjonistyczna jest anty uniwersalistyczna i odrzuca uprawnienia europejczyków do „oświecania” innych nacji chociażby prawami człowieka czy dobrodziejstwem demokracji. W myśl tej idei – Europejczyk, nie ma prawa protestować przeciwko np. honorowym morderstwom w krajach muzułmańskich. Tradycja liberalizmu ewolucyjnego została w Europie nieomal zapomniana w XIX w.
Czytaj także: Stan współczesnej oświaty. Czy czas na radykalne zmiany?
Najnowszym wariantem wypracowanym wewnątrz idei liberalizmu jest wersja UTYLITARYSTYCZNA. W czasach współczesnych jest to stanowisko najbardziej popularne. Punktem wyjścia tej idei jest prawo jednostki do rozsądzenia w swoim umyśle co jest dobre, a co złe. Stoi ona nijako w sprzeczności z dwoma pozostałymi – bo jeżeli, większość uzna za dobre – np. ściąganie wyższych podatków od najbogatszych, aby dać te pieniądze biedniejszym, należy przyjąć to za normę bez względu na jednakowe uprawnienia każdej jednostki w liberalizmie racjonalistycznym.
Podobnie wygląda sytuacja z konserwatyzmem. Nie ma jednego, powszechnie uznanego wariantu myśli konserwatywnej. Można wyróżnić co najmniej dwa główne typy tej ideologii. Pierwszy został wypracowany w Wielkiej Brytanii w wieku XVIII i jest zbliżony do liberalizmu ewolucyjnego. Drugi typ wywodzi się od tzw. tradycjonalistów francuskich. Zakłada on, że każdy człowiek jest niezdolny do spontanicznego współżycia z innymi jednostkami. Nie ma więc możliwości, aby jednostki same w pokojowy sposób mogły egzystować obok siebie, potrzebny jest więc czynnik zewnętrzny, zwany władzą.
Zdaję sobie sprawę, że opisy wyżej przedstawione dotyczą absolutnej podstawy zagadnienia. W myśli politycznej można doszukiwać się wielu innych źródeł, z których czerpią zarówno liberalizm jak i konserwatyzm. Najważniejsze warianty, które przedstawiłem, również omówione są w poprzez pryzmat ich podstawy. Stanowi to jednak dobry punkt wyjścia, dla każdego kto będzie chciał dowiedzieć się więcej o teorii polityki oraz stanowi to odpowiedź dla każdego kto zadaje sobie pytanie – Czy Platforma Obywatelska to rzeczywiście partia liberalna, a Prawo i Sprawiedliwość konserwatywna?
Foto: wikipedia
