Czasy wczesnopiastowskiej monarchii obfitowały w wiele burzliwych wydarzeń. Ciągłe walki o władzę, spiski, skrytobójcze mordy były na porządku dziennym. Władca (książę czy król) był bardzo niebezpiecznym „zawodem”. „Sposoby” śmierci wybranych (a zarazem najciekawszych) władców były tematem artykułu Tomasza Stańczyka ” Miecz i trucizna” w jednym z numerów UważamRze Historia z 2012 roku. Ja natomiast zajmę się tym, jak odchodzili na „łono Abrahama” późniejsi polscy monarchowie od Kazimierza Wielkiego aż do Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dokonam jednak selekcji, a przedstawione przykłady będą moim subiektywnym wyborem. Wspomnę też o kilku naszych królowych.
Przyczyna 1: Upadek z konia
Polowania były jedną z najpopularniejszych rozrywek wśród koronowanych głów. Bardzo często brawura lub atak dzikiego zwierza skutkował bolesnym upadkiem z wierzchowca. Boleśnie przekonał się o tym Kazimierz Wielki, który podczas polowania w okolicach Przedborza dnia 9 lipca 1370 roku doznał otwartego złamania nogi. Samo złamanie nie skutkowało od razu zgonem. Króla zabiło zakażenie, które wdało się w ranę i zbierało swe żniwo w dniu 3 listopada 1370 roku. Upadek z konia podczas polowania był również przyczyną przedwczesnych narodzin i śmierci drugiego syna Zygmunta Starego i Bony-Olbrachta Jagiellończyka w 1527 roku.
Przyczyna 2: Komplikacje poporodowe
Jadwiga Andegaweńska była pierwszą w dziejach Polski kobietą-królem. Bolączką jej związku z Władysławem Jagiełłą był brak potomka. Gdy wreszcie w 1399 roku narodziła się Elżbieta Bonifacja (drugie imię na cześć papieża Bonifacego IX, który był równocześnie ojcem chrzestnym dziecka polskiej pary królewskiej), nadzieje na ocalenie polskiej monarchii odżyły. Niestety nie na długo, bo królewna, która urodziła się 22 czerwca 1399 roku, zmarła już 13 lipca. 17 lipca zmarła jej matka Jadwiga, w wieku niespełna 25 lat. Z tego samego powodu zmarła także Anna Austriaczka, pierwsza żona Zygmunta III Wazy (1598), ze św. Jadwigą łączył ją wiek zgonu.
Przyczyna 3: Przeziębienie
Założyciel dynastii Jagiellonów, Władysław Jagiełło, był postrzegany przez współczesnych jako zwykły dzikus. Nie był wykształconym monarchą, ale jego śmierć można uznać za najbardziej romantyczną wśród polskich władców. Jagiełło lubił słuchać śpiewu ptaków. To tak niewinne hobby było przysłowiowym „gwoździem do trumny” sędziwego króla. Jak zanotował Jan Długosz, kronikarz niechętny Jagielle, podczas nocnego słuchania śpiewu słowików sędziwy monarcha (72 lub 82 lata, data urodzenia do dzisiaj budzi spory) nabawił się przeziębienia, które doprowadziło do jego zgonu w dniu 1 czerwca 1434 roku w Gródku.
Przyczyna 4: Udar
Udar mózgu wydaje się najczęstszą przyczyną śmierci polskich monarchów i monarchiń. Objawy udaru (paraliż połowy twarzy, zaburzenia mowy) towarzyszyły śmierci Zygmunta III Wazy. Jego druga żona-Konstancja (siostra wspomnianej wyżej Anny) prawdopodobnie również zmarła wskutek udaru. Wywołało go przegrzanie organizmu, gdy królowa odmówiła uczestnictwa w procesji w bardzo upalny dzień. To w połączeniu z otyłością skutkowało niespodziewanym zgonem, na kilka miesięcy przed mężem (Konstancja zmarła 10 lipca 1631 roku, Zygmunt 30 kwietnia 1632 r.). Syn tej pary-Jan Kazimierz Waza, który po swojej abdykacji osiadł we Francji jako opat benedyktyńskiego opactwa St. Germain-des-Pres, zakończył życie także wskutek ataku apopleksji (udaru), którego doznał, gdy dowiedział się o upadku Kamieńca Podolskiego (1672 r.). Zmarł kilka miesięcy później w dniu 16 grudnia 1673 r. Oficjalną przyczyną śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego również był udar, którego doznał podczas przyjęcia w stolicy Imperium Rosyjskiego. Nie można jednak wykluczyć otrucia, bo atak udaru nastąpił po spożyciu herbaty z filiżanki.
Przyczyna 5: Skrytobójcze zabójstwo
Śmierć monarchy z ręki poddanego lub bliskiego współpracownika budziła wielkie emocje wśród reszty społeczeństwa. Sprawca, jeśli został ujęty, był poddawany okrutnym torturom. Warto wspomnieć o mękach jakim poddano Francois’a Ravaillac’a, zabójcę Henryka IV Burbona, czy Michała Piekarskiego, niedoszłego zamachowca Zygmunta III Wazy. Nie da się ukryć, że nagły zgon królowej Bony w dniu 19 listopada 1557 roku był nieprzypadkowy. Śmierć Bony i sfałszowany testament gwarantował hiszpańskim Habsburgom zdobycie jej bogatych księstw Bari i Rosano. Trucicielem był jej bliski współpracownik Jan Wawrzyniec Pappacoda. Natomiast były polski monarcha Henryk Walezy (we Francji panujący jako Henryk III) zginął z ręki dominikańskiego mnicha i został zasztyletowany.
Przyczyna 6: Zła dieta, choroby
Michał Korybut Wiśniowiecki i jego trzej kolejni następcy: Jan III Sobieski, August II Mocny, August III Sas zmarli w wyniku złego odżywiania. Śmierć była wynikiem wieloletnich zaniedbań. Najbardziej spektakularny charakter miała śmierć pierwszego z wymienionych, bowiem jej przyczyną było przejedzenie. Szczególnie uwielbiał owoce i to w ogromnych ilościach, Zważając na to, że nikt nie myślał o ich myciu, efekt ich spożywania był oczywisty. Trzej pozostali zmarli z powodu ogromnej otyłości i towarzyszących im dolegliwości, znanych również i dzisiaj. Złym odżywianiem spowodowany był również zgon Władysława IV Wazy. Na gruźlicę zmarł mało znany w historiografii syn Zygmunta III-Aleksander.
Przyczyna 7: Pech
Stanisław Leszczyński zmarł wskutek pechowego i nieszczęśliwego wypadku. 5 lutego 1766 roku jego strój zapłonął od iskry, która wydobyła się z płonącego kominka. Pechowiec zmarł kilkanaście dni później w dniu 23 lutego. Śmierci można byłoby uniknąć, ale przeszkodził w tym sędziwy wiek byłego króla (88 lat), który uniemożliwił zapewne ucieczkę.
Przyczyna 8: Pole bitwy
Władysław III Jagiellończyk jest wyjątkowym władcą Polski. Po pierwsze nigdy nie odnaleziono jego ciała, stąd od lat mnożą się liczne hipotezy i teorie ( Manuel Rosa z USA widzi w nim domniemanego ojca Kolumba, argumenty jednak nie są wyssane z palca, a sama teoria warta zapoznania). Jest to jedyny polski monarcha, którego śmierć nastąpiła w walce na polu bitwy. Doszło do niej 10 listopada 1444 roku na polach Warny, stąd zasłużył sobie na przydomek. Znany jest więc jako Władysław III Warneńczyk.
Większość bohaterów niniejszego tekstu zostało pochowanych na Wawelu, więc zwiedzając ich groby warto pamiętać jak wyglądała ich śmierć.
Czytaj również: 200 husarzy powstrzymało atak 30 000 wrogów!
Źr.: oprac. własne
Fot.: commons.wikimedia.org/ zamek na Wawelu
