Sobieski był jednym z największych królów-wojowników w historii Polski. Jego słynne zwycięstwa pod Chocimiem i Wiedniem na zawsze pozostały w naszej świadomości. Jak wyglądało życie tego wielkiego żołnierza?
Jan III Sobieski urodził się 17 sierpnia 1629 r. w Olesku. Jego pradziadem był słynny hetman Stanisław Żółkiewski. Ojciec przyszłego króla, Jakub Sobieski, uczestniczył w bitwie chocimskiej z 1621 r. i pełnił funkcje deputowanego oraz dyplomaty. Młody Jan wykształcenie zdobywał na Akademii Krakowskiej. Jednak nie okazało się to wystarczające i rozpoczął podróż po Europie. W czasie swoich podróży Jan Sobieski związał się z francuskim dworem królewskim. To właśnie tam poznał przyszłą żonę, Marię Kazimierę d’Arquien – ślub wzięli w 1665 r. Według relacji ówczesnych Jan darzył mocnym uczuciem swoją wybrankę. Marysieńka namawiała męża do przeprowadzki do Francji. Prawdopodobnie tak by się stało, gdyby nie to, że Sobieskiego pochłonęły walki z Turkami.
Okres przed wstąpieniem na tron
Sobieski brał czynny udział w życiu politycznym i wojskowym. W czasie powstania Chmielnickiego Jana ciężko raniono w bitwie pod Beresteczkiem. Podczas kolejnej tragedii Rzeczpospolitej Obojga Narodów, czyli potopie szwedzkim, Sobieski opowiedział się za Karolem X Gustawem. Jednak szybko zmienił zdanie i do końca wojny stał przy Janie Kazimierzu. Przyszły król odkupił swoje początkowe opowiedzenie się za „Szwedem”. Dzielnie walczył pod dowództwem Czarnieckiego, a następnie w latach 1665-1666 przeciw Lubomirskiemu, który wywołał rokosz. Otrzymał za to stanowisko marszałka wielkiego koronnego. W 1666 r. mając przy sobie 3 tys. żołnierzy stanął pod Podhajcami przeciw 20-tys. armii tatarsko-kozackiej, którą dowodził Piotr Doroszenko. Sobieski odniósł niesamowite zwycięstwo i został mianowany hetmanem wielkim koronnym.
Gdy Waza abdykował (1666 r.), Jan opowiedział się za obozem francuskim. Nie chciał, aby królem został Michał Korybut Wiśniowiecki, który był synem słynnego Jaremy. Przeciwko jego wyborowi zawiązał konfederację w Szczebrzeszynie w 1672 r. Nad Rzplitą zawisło jednak kolejne niebezpieczeństwo, tym razem w postaci Turka. Dlatego Sobieski porzucił konfederację i udał się na Ukrainę, gdzie rozbił obóz tatarski i uwolnił 10 tys. ludzi z jasyru. W następny roku Jan opracował plan kontrofensywy przeciwko Turcji. Jego pomysł okazał się skuteczny i naszym wojskom udało się pokonać Turków pod Chocimiem 11 listopada 1673 r.
Sobieski na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Spektakularne zwycięstwo Sobieskiego dało mu koronę Rzeczypospolitej w 1674 r. Janowi III Sobieskiemu nie było jednak śpieszno do koronacji. Uznał, że ważniejsza jest wojna z Turcją. Wyruszył na Ukrainę i odbił Bar, Mohylów, Kalnik i Bracław. W 1675 r. obronił Lwów i odebrał Turkom wszystkie ziemie zabrane Rzeczypospolitej oprócz Kamieńca Podolskiego.
Sobieski oficjalnie stał się Janem III 2 lutego 1676 r. Na sejmie koronacyjnym dzięki konsekwencji króla zatwierdzono uchwałę o utworzeniu 100-tys. armii. Niestety akt nigdy nie znalazł odzwierciedlenia w rzeczywistości. Tymczasem wojska tureckie wkroczyły na Ukrainę. Sobieskiemu udało się je zatrzymać pod Żórawnem. Zawarto rozejm, który zrzucał z Rzplitej obowiązek płacenia haniebnego haraczu, lecz nie oddawał w polskie ręce Kamieńca Podolskiego.
Jeszcze w roku poprzedzającym koronację Jan III próbował zawiązać sojusz polsko-szwedzko-francuski, który przywróciłby zwierzchnictwo Rzeczypospolitej nad Brandenburgią. Spotkało się to z oporem szlachty, dlatego Sobieski zwrócił swe oczy w kierunku Habsburgów i sojuszu antytureckiego. Królowi przyświecał także plan zajęcia Mołdawii i osadzenia tam swojego syna, dzięki temu pozycja jego rodu znacznie by wzrosła. Antyturecki sojusz przyniósł oszałamiające zwycięstwo nad Turkami pod Wiedniem (odsiecz wiedeńska – 12 września 1683 r.). Turkom udało się ponownie postawić chrześcijańskiej Europie, dlatego Jan III kontynuował udział w Świętej Lidze. Wojny z Turcją nie przynosiły zamierzonych korzyści Rzplitej. W 1699 r. zawarto pokój z Turkami w Karłowicach.
Sobieskiemu udało się ustabilizować sytuację na granicy z Wielkim Księstwem Moskiewskim. W 1686 r. zawarto pokój Grzymułtowskiego. Rzeczpospolita straciła Smoleńsk, Kijów, Czernichów i Starodubów. Dodatkowo prawosławni otrzymali wolność wyznania, a w przypadku ich prześladowań Moskwa zastrzegała sobie prawo do ich obrony. Za te ustępstwa otrzymaliśmy sojusz przeciwko Tatarom i 146 tys. rubli. Granica wschodnia nie zmieniła się do 1772 r.
Sobieski w czasie swoje życia zaprzyjaźnił się z Janem Heweliuszem. Naukowiec zadedykował mu swoje dzieło Machina coelestis. Heweliusz stworzył także atlas nieba, który otrzymał nazwę Firmamentum Sobiescianum.
Jan III charakteryzował się dużymi ambicjami, uczciwością i ognistym temperamentem. Zszedł z tego świata 17 czerwca 1696 r. Powodem śmierci była apopleksja.
Źr.: Encyklopedia historii, red. A. Nawrot, Kraków.
Fot.: Marek Rostworowski (1983). Polaków portret własny, Arkady/Portret Jana III Sobieskiego – obraz Daniela Schultza/commons.wikimedia.org
