27 września 1939 roku – powstanie Szarych Szeregów

Szare Szeregi – kryptonim konspiracyjny Organizacji Harcerzy ZHP, a także całego Związku Harcerstwa Polskiego podczas II wojny światowej. Szare Szeregi zostały powołane 27 września 1939 roku w Warszawie przez grono członków Naczelnej Rady Harcerskiej.

Nazwa Szare Szeregi została przyjęta w całym kraju dopiero w 1940. Początkowo kryptonim ten używany był wyłącznie w Poznaniu. Jego geneza związana jest z akcją informacyjną która została przeprowadzona przez poznański harcerzy. Polegała ona na tym, że roznoszono ulotki do skrzynek pocztowych rodzin niemieckich które zajęły mieszkania po wysiedlonych rodzinach polskich. Wynikało to z tego, iż Niemcy którzy otrzymywali te lokale myśleli, że Polacy opuszczali je dobrowolnie. Harcerze postanowili wyprowadzić ich z błędu. Owe ulotki podpisane były inicjałami SS. Skrót ten rozwinęli formułując nazwę Szare Szeregi harcmistrz dr Józef Wiza i harcmistrz Roman Łuczywek. Kryptonim przyjął się najpierw w Poznaniu, a potem po przywiezieniu nazwy do Warszawy przez Witolda Marcinkowskiego stał się on oficjalnym kryptonimem całej podziemnej organizacji harcerskiej.

Organizacja w swej stosunkowo krótkiej historii miała trzech naczelników: Floriana Marciniaka (27 września 1939 – 6 maja 1943), Stanisława Broniewskiego (12 maja 1943 – 3 października 1944) i Leona Marszałka (3 października 1944 – 18 stycznia 1945).

Hasłem przewodnim Szarych Szeregów była maksyma Dziś-Jutro-Pojutrze. Dziś oznaczało przygotowanie się do walki zbrojnej, walkę konspiracyjną przejawiającą się akcjami sabotażowymi, ale również walkę zbrojną której wyrazem było odbijanie więźniów i dywersja. Jutro symbolizowało przyszłe jawne starcie z okupantem, a Pojutrze najtrudniejszą część pracy, odbudowę wolnej i niepodległej Polski.

3 listopada 1942 roku Szare Szeregi podzielone zostały na trzy kategorie wiekowe. Pierwszą z nich byli Zawiszacy (12-14 lat). Mieli za zadanie kontynuować podjętą przed wojną naukę. Byli także szkoleni do służby pomocniczej w czasie ewentualnego powstania.

Starsi (15-17 lat) czyli Bojowe Szkoły uczyli się już podstaw wojskowości. Walczyli też w ramach małego sabotażu,  prowadzili działania w ramach Wywiadu Informacji Szarych Szeregów zajmując się obserwacją dróg, ruchów nieprzyjaciela itp. Do najgłośniejszych akcji należy zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie. Najstarsi (powyżej 17 lat) należeli do Grup Szturmowych. Zajmowali się głównie dywersją i walką zbrojną z wrogiem. To właśnie oni zorganizowali chociażby zamach na gen. Kutscherę czy też akcję pod Arsenałem. Jednocześnie oczywiście uczęszczali do tajnych szkół, przygotowując się do życia w przyszłej wolnej Polsce. Niektórzy ukończyli Szkołę Podchorążych Rezerwy Agricola, tych szczęśliwców było około 320. W skład tej agendy Szarych Szeregów wchodził między innymi batalion Zośka, nazwany tak na cześć Tadeusza Zawadzkiego, zabitego w czasie akcji w Sieczychach dowódcy Grup Szturmowych.

Główna Kwatera kierowała w okresie najpełniejszego rozwoju pracą 20 chorągwi (uli) harcerskich, wśród nich 5 obejmowało tereny zachodnie włączone do Rzeszy, pozostałe działały na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Szare Szeregi współpracowały z Delegaturą, Rządem Polskim na Emigracji oraz Komendą Główną Armii Krajowej. Jako organizacja, nigdy nie straciły swojej suwerenności.

Wszystko opierało się na strukturze przedwojennego ZHP. Posługiwano się następującymi kryptonimami:

• Główna Kwatera – pasieka
• chorągwie – ule
  
• hufce – roje
• drużyny – rodziny
• zastępy – pszczoły.

Członków organizacji obowiązywało przedwojenne Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Przyrzeczenie uzupełniono dodatkową rotą konspiracyjną:

Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia.

Szare Szeregi zostały rozwiązane 17 stycznia 1945.

Byli członkowie organizacji powołali do życia Stowarzyszenie Szarych Szeregów. Pierwszym przewodniczącym stowarzyszenia był hm. Stanisław Broniewski Orsza. Obecnie funkcję tę pełni prof. dr hab. Wojciech Wolski.

Fot.: commons.wikiedia.org, Grafika Patriotyczna