10 kwietnia 1525 miał miejsce Hołd Pruski!

490 lat temu na krakowskim rynku miał miejsce słynny, nie tylko za sprawą uwiecznienia go przez Jana Matejkę, Hołd Pruski. Wielki Mistrz Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie – Albrecht Hohenzollern złożył hołd Królowi Polskiemu i Wielkiemu Księciu Litewskiemu – Zygmuntowi I Staremu. Zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego zostało na zawsze zażegnane.

Zwyczaj regularnego składania hołdu Królowi Polskiemu przez Wielkiego Mistrza Krzyżackiego został zapoczątkowany w roku 1466, czyli po podpisaniu II pokoju w Toruniu. Niestety nie był on sumiennie przestrzegany, w związku z czym w grudniu 1519 roku wybuchła kolejna w historii wojna polsko-krzyżacka. Wojska koronne i litewskie dotarły do Królewca już w maju kolejnego roku jednak Albrecht, czyli ówczesny Wielki Mistrz Zakonu, z pomocą niemieckich wojsk zaciężnych zdołał przejęć inicjatywę, przesuwając linię frontu na Warmię, a nawet do granic Wielkopolski. Te zabiegi na krótko odwlekły jego porażkę. Polacy szybko odzyskali początkową przewagę, przez co w kwietniu 1521 roku podpisano rozejm w Toruniu.

Po rozejmie Wielki Mistrz znalazł się w tragicznej sytuacji. Nie mógł już liczyć na wsparcie Rzeszy, a kontynuowanie wojny z Polską skończyłoby się w najlepszym razie wcieleniem ziem zakonnych do Polski i wygnaniem samego zakonu. W dodatku poddani mieli dość jego władzy, a  polski monarcha w ich oczach jawił się jako nadzieja na lepsze życie i gwarant wolności. Droga, którą wcześniej obrał Albrecht, była – nie przesadzając – drogą ku przepaści.

W roku 1523 Albrecht Hohenzollern spotkał się z Marcinem Lutrem, który przekonał go do odrzucenia katolicyzmu i przejścia na luteranizm. Luter podsunął mu także pomysł utworzenia na terenie Prus Krzyżackich całkowicie świeckiego państwa z luterańskim władcą na czele. Ta konwersja Wielkiego Mistrza doprowadziła do sekularyzacji państwa krzyżackiego. Postało nowe księstwo, odtąd zwane Prusami Książęcymi, a na jego suwerenem stał się nie kto inny jak Albrecht Hohenzollern.

Wszystkie te posunięcia nie mogły ujść uwadze polskich dyplomatów. Albrecht miał na dworze polskiego króla wielu zwolenników koncepcji zeświecczenia Prus, a głównym jego przyjacielem był Krzysztof Szydłowiecki, Kanclerz Wielki Koronny i jednocześnie najbliższy współpracownik Króla . Zasadniczo bardzo długo utrzymywał Zygmunta I Starego w niewiedzy o planach siostrzeńca ( Król był wujem Albrechta). Władca Polski planował odebrać mu stanowisko i bardziej uzależnić od siebie państwo krzyżackie. Senat za to liczył na włączenie ziem zakonu do Polski i przeniesienie zakonników do Mołdawii, gdzie mieli się zająć tym, co w założeniach mieli robić naprawdę czyli nawracaniem pogan. Wygrała propozycja kanclerza, który po uprzednich ustaleniach z zakonem za plecami Króla, przekonał go do takiego rozwiązania.

10 kwietnia 1525 doszło do Hołdu Pruskiego. Albrecht Hohenzollern na krakowskim rynku pokłonił się przed Zygmuntem I Starym. Oto przysięga, którą złożył przed jego obliczem:

Ja Albrecht, margrabia brandenburski, a także w Prusach, szczeciński, pomorski, słowiański, kaszubski książę, pan Rugii, burgrabia norymberski, przyrzekam i ślubuję, że najjaśniejszemu władcy i panu Zygmuntowi, królowi Polski, wielkiemu księciu Litwy, Rusi i wszystkich ziem pruskich panu i dziedzicowi, jako mojemu przyrodzonemu dziedzicznemu panu i jego majestatu potomkom i następcom. Królom i koronie Polskiej będę wierny i posłuszny i będę się starał o dobro jego majestatu, potomków i Korony Polskiej, a bronił od zła i wszystko czynić będę, co jest obowiązkiem wiernego wasala. Tak mi dopomóż, Boże i święta Jego Ewangelio.

Zygmunt I Stary podczas ceremonii przekazał siostrzeńcowi godło nowego księstwa czyli czarnego orła ze znakami podległości – koroną przywieszoną u szyi i tarczą z literą S (od Sigismundus czyli Zygmunt) na piersi.

W wyniku podjętego porozumienia Prusy Książęce stały się lennem Polski. Albrecht i jego potomkowie otrzymali prawo do dziedziczenia tych ziem, a w razie bezpotomnej śmierci Księcia, władzę mieli przejąć jego bracia (co ciekawe, początkowo z dziedziczenia wykluczona była linia elektorów brandenburskich, jednak jak wiemy, po wygaśnięciu linii Albrechta w 1619 roku, zdołali wymóc na polskim sejmie przejęcie władzy). Ponadto Albrecht uzyskał status senatora, roczną pensję i gwarancję udziału w elekcji kolejnego króla. W zamian zobowiązywał się do udzielania pomocy Rzeczpospolitej w razie wojny, jego poddani mieli prawo odwoływania się sądownego do polskiego władcy, a także Król Polski miał prawo ingerować w politykę monetarną swojego lennika.

>> Czytaj również : Hołd Ruski – zapomniana historia <<

Prusy Książęce w wyniku podjętych decyzji stały się pierwszym na świecie państwem protestanckim.

Jak dziś wiemy, mądrzejsi o późniejsze doświadczenia naszej ojczyzny, błędem było nie włączenie Prus Zakonnych do Polski. Należy jednak pamiętać, że zarówno Król, jak i jego doradcy nie mogli przewidzieć przyszłości, a zażegnanie zagrożenia ze strony Zakonu Krzyżackiego samo w sobie było epokowym zwycięstwem. Bezsprzecznie, uzależnienie tak wielkiego księstwa od Polski należy wliczyć w poczet naszych najświetniejszych wygranych. Mimo to większość historyków uważa, że dopuszczenie do Hołdu Pruskiego jest jedną z głównych przyczyn rozbiorów Polski.

Na koniec fragment aktu sekularyzacji Prus :

(…) Wielki mistrz Albrecht, margrabia brandenburski, przybył do Nas osobiście z kilku członkami Zakonu, a swymi poddanymi, którzy mieli pełnomocnictwa ze strony Zakonu i wszystkich jego poddanych do oddania pod Naszą władzę jako prawowitemu dziedzicowi i panu wszystkich ziem pruskich; a najpierw ciż panowie doradcy Albrechta, w. mistrza, a następnie on sam usilnie Nas o to prosili, abyśmy zimie te oddali mu w lenno, oświadczając, że przez taki układ więcej pożytku przyniosą Nam i Rzeczypospolitej, a pokój będzie pewniejszy. My więc, biorąc pod uwagę przede wszystkim pożytek Chrześcijaństwa, które wobec tak gwałtownego nacisku niewiernych jedynie pokojem i zgodą między chrześcijańskimi książętami może być zachowane, następnie spełniając życzenie Ojca św., Jego Cesarskiej i Katolickiej Mości, Krewniaka Naszego, Ludwika, króla Czech i Węgier, oraz innych książąt chrześcijańskich (…) a wreszcie pragnąc wyświadczyć łaskę i przysługę ukochanemu siostrzeńcowi Naszemu, Albrechtowi (…) jemu, jako też Jego prawowitym męskim potomkom nadajemy w wieczystą i niepodzielną inwestyturę przez wręczenie Naszej chorągwi poniżej wymienione ziemie, miasta, miasteczka i zamki (…)

fot. Wikimedia Commons