15 sierpnia obchodziliśmy Święto Wojska Polskiego, data ta jest pamiątką Bitwy Warszawskiej toczonej z bolszewikami od 13 do 25 sierpnia 1920 roku. Przy okazji tego wspaniałego zwycięstwa warto przypomnieć historię młodego rodzącego się dopiero Polskiego lotnictwa, które w tych dniach zostało wystawione na pierwszą poważną próbę.
Po zakończeniu I wojny światowej stało się jasne iż suwerenności państwa nie da się utrzymać bez silnej armii. Funkcjonowanie wojsk lądowych i marynarki wojennej było znanym i stałym elementem sztuki wojennej, jednak podczas Wielkiej Wojny pojawił się nowy rodzaj broni – lotnictwo, które należało włączyć do sił zbrojnych państwa aby zwiększyć potencjał bojowy armii.
Polscy lotnicy mieli okazję zbierać doświadczenia jeszcze podczas trwania I wojny światowej, będąc aktywnymi uczestnikami walk w ramach armii zaborczych. Pozwoliło to po zakończeniu działań wojennych i odzyskaniu niepodległości przez Polskę przystąpić do tworzenia Wojsk Lotniczych. Prócz personelu podstawowym elementem potrzebnym do funkcjonowania lotnictwa były oczywiście samoloty. W pierwszych latach były to w zdecydowanej większości maszyny zdobyczne. W ostatnich miesiącach 1918 roku starano się przejąć od pokonanych zaborców maksymalną ilość sprzętu lotniczego, oraz obiekty wojskowe i lotniska. Udało się w ten sposób zdobyć ponad 200 samolotów rozmaitych typów w najróżniejszym stanie, z których tylko 12 nadawało się do natychmiastowego użytku, reszta została poddana remontom.
Pierwszy organ władz lotniczych którym była Sekcja Żeglugi Powietrznej powstał 14 listopada 1918 roku. 20 listopada SŻP została podporządkowana Dowództwu Wojsk Lotniczych które było ciałem nadrzędnym kierującym rozwojem sił powietrznych. Dowodził nim ppłk. Hipolit Łossowski, który to 1 grudnia 1918 roku wprowadził jako obowiązujące, godło polskiego lotnictwa wojskowego czyli biało- czerwoną szachownicę. Twórcą znaku był porucznik Stefan Stec który jeszcze podczas służby w wojsku austriackim oznaczał swój samolot w ten sposób.
Rozpoczął się tym samym mozolny proces budowy Wojsk Lotniczych, utrudniany dodatkowo przez ogólny sceptycyzm panujący w dowódczych kręgach wojsk lądowych dotyczący znaczenia oraz przyszłości nowego rodzaju broni.
Wojna polsko-bolszewicka
Na sprawdzenie w boju nowo powstałych Wojsk Lotniczych, nie trzeba było długo czekać. Armia bolszewicka w grudniu 1918 roku zajęła Mińsk, a 4 stycznia 1919 roku rozpoczęła natarcie na Wilno tym samym de facto rozpoczynając konflikt zbrojny z Polską.
Podczas starć z bolszewikami decydującą rolę odgrywały oczywiście wojska lądowe. Piechota, oraz kawaleria, po jednej jak i po drugiej stronie. Wprowadzenie do walki jednostek lotniczych spotykało się z wieloma znakami zapytania, oraz oporem po stronie dowódców wojsk lądowych. Mimo wszystko jednak w konflikcie tym wzięło udział jedenaście głównych eskadr powietrznych:
-
1 Eskadra Wywiadowcza
-
3 Eskadra Wywiadowcza
-
4 Eskadra Wywiadowcza
-
7 Eskadra Myśliwska
-
8 Eskadra Wywiadowcza
- 10 Eskadra Wywiadowcza
-
12 Eskadra Wywiadowcza
-
13 Eskadra Myśliwska
-
16 Eskadra Wywiadowcza
-
19 Eskadra Myśliwska
- 581 Eskadra Salmsonów (wcielona do szkoły obserwatorów)
Zadaniami eskadr wywiadowczych, było przede wszystkim prowadzenia rozpoznania nad terenem wroga oraz informowanie o ruchach wojsk. Często jednak samoloty brały również udział w bombardowaniach jednostek czy koszar wojskowych. Mimo iż w ramach Polskiego Lotnictwa operowały również eskadry myśliwskie to starcia z wrogimi samolotami należały do rzadkości. Ogółem podczas trwania działań wojennych wszystkim polskim jednostkom udało się wykonać około 5000 lotów bojowych. Piloci podczas zadań wykazywali się dużą odwagą oraz kunsztem pilotażu, ich nabywane na polu walki doświadczenia miały w przyszłości posłużyć do wyszkolenia jednych z najlepszych pilotów na świecie.
Najsłynniejszą oddziałem powietrznym biorącym udział w wojnie polsko- bolszewickiej była 7 Eskadra Myśliwska. Została utworzona 7 listopada 1918 w Krakowie i funkcjonowała początkowo pod nazwą III Eskadra Lotnicza Bojowa. 21 grudnia 1918 w związku z unifikacją numeracji eskadr nadano jej nazwę 7 Eskadry Lotniczej, a 31 grudnia tego samego roku przyjęła imię Tadeusza Kościuszki.
Najciekawszy jednak czas działalności jednostki rozpoczyna się w październiku 1919 roku kiedy to z inicjatywy generała Tadeusza Rozwadowskiego przybywają do niej ochotniczo lotnicy amerykańscy, początkowo ośmiu, potem zaś kolejni. Ostatecznie w jednostce znalazło się 21 lotników amerykańskich, w tym ci najsłynniejsi Merian C. Cooper i Cedric Fauntleroy. W listopadzie 1919 roku powstało słynne godło eskadry które zaprojektował jeden z jej pilotów Elliot Chess. Emblemat przedstawiający krakowską rogatywkę oraz dwie skrzyżowane kosy na tle barw flagi Stanów Zjednoczonych. Godła tego używały kolejno 7 Eskadra Myśliwska, 111 Eskadra Myśliwska, Dywizjon 303, a dziś jest ono w użyciu 1 Eskadry Lotnictwa Taktycznego z Mińska Mazowieckiego. 7 Eskadra Myśliwska podczas wojny polsko- bolszewickiej wsławiła się przede wszystkim w bardzo skutecznym nękaniu 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego.
Warto tu jeszcze wspomnieć iż po wojnie Merian C.Copper stał się wybitną postacią przemysłu filmowego Hollywood, a najsłynniejszym z jego dzieł jest film „King Kong” z 1933 roku do którego to napisał scenariusz i który współ- reżyserował. Uczestniczył również w zdjęciach jako pilot jednego z samolotów atakujących King Konga, w kluczowej scenie filmu. Utrzymywał także regularne kontakty z Polską, a w czasie II wojny światowej odwiedził pilotów Dywizjonu 303.
Podsumowanie
Należy szczerze przyznać iż podczas wojny polsko- bolszewickiej, działania lotnicze nie były kluczowe. Najważniejszą rolę w starciach odgrywała piechota oraz kawaleria. Niewątpliwie jednak uczestnictwo samolotów w walkach wskazywało kierunek rozwoju sztuki wojennej. W przyszłości miało się okazać iż lotnictwo będzie stanowiło równie istotny rodzaj broni jak armia lądowa czy marynarka wojenna. Należy jednak zaznaczyć iż w czasie 20 lecia międzywojennego, a szczególnie w pierwszej jego połowie, entuzjaści wykorzystania lotnictwa w działaniach wojennych spotykali się z wieloma przeszkodami i szykanami ze strony konserwatywnych dowódców wojskowych. Tendencje te z czasem były powoli przezwyciężane jednak skutecznie utrudniały wykorzystanie znakomitego potencjału polskiej myśli inżynierskiej i talentu lotników. Jak okazało się już 1 września 1939 roku, nowa wojna miała być prowadzona w zupełnie inny sposób niż wszystkie wojny przedtem, a lotnictwo stanowić miało jeden z najważniejszych filarów w drodze do zwycięstwa.
Wszystkim zainteresowanym tematem wojny polsko-bolszewickiej ujętej z perspektywy lotniczej polecam książkę Krzysztofa Tarkowskiego – „Lotnictwo Polskie w wojnie z Rosją sowiecką”. Ciekawą publikacją jest również książka autorstwa Roberta F. Karolevitz-a i Ross S. Fenn pt. „Dług honorowy/Faunt-Le-Roy i jego eskadra w Polsce. Amerykańscy piloci Eskadry Myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki w wojnie polsko- bolszewickiej 1919-1920”. Praca ta zawiera również wspomnienia spisane w 1922 roku przez Meriana Coopera.
Na zdjęciu tytułowym lotnicy 3 Eskadry Wywiadowczej sfotografowani razem z samolotem Breguet XIVB2 na którego kadłubie widoczne jest godło jednostki „Śmierć grająca na skrzypcach”. Lotnisko Baranowicze 14 października 1920.
Fotografia pochodzi z portalu http://zszachownica.blogspot.com
