226. rocznica wybuchu rewolucji francuskiej

14 lipca 1789 r. doszło do symbolicznego wydarzenia jakim było zdobycie paryskiej, średniowiecznej warowni, która służyła za więzienie – nazywanej Bastylią. Uczynili to mieszkańcy Paryża z powodu przepełniającego poczucia gniewu na tragiczną sytuację gospodarczą Francji, korupcji, przepychu w jakim żyła arystokracja, król i duchowieństwo, kiedy prosty lud francuski żył na skraju nędzy i głodu obłożony ogromnymi podatkami. To wydarzenie było wstępem do Rewolucji Francuskiej – okresu do dzisiaj wysoko kontrowersyjnego, szeroko komentowanego, ocenianego przez Francuzów i historyków. 14 lipca we Francji jest uznawanym po dziś dzień za najważniejsze święto państwowe.

Społeczeństwo francuskie przed rewolucją dzieliło się na trzy stany: duchowieństwo, szlachta oraz mieszczaństwo i chłopstwo jako ,,stan trzeci”. We Francji panował ustrój monarchii absolutnej. W tym systemie władca skupiał w swoich rękach władzę sądowniczą, ustawodawczą, wykonawczą. Był pierwszą osobą we Francji stojąco ponad wszelkimi podziałami stanowymi i społecznymi. O skuteczności władcy decydowały głównie jego osobiste umiejętności i siła panowania nad własnymi doradcami i urzędnikami. Wprowadził ten system Ludwik XIV ,,Król Słońce” autor słynnego cytatu ,,Państwo to ja”.

Właśnie po jego śmierci zaczął się powolny upadek Francji zmierzający później do rewolucji. Następcy Ludwika XIV nie mieli aż tak wysokiej charyzmy, by móc zapanować nad samowolą urzędników, przejawami korupcji i powolnego zadłużenia państwa. Spowodowało to obniżenie autorytetu królewskiego dworu. Doprowadziło do tego stanu rzeczy również skrajny przepych dworu królewskiego, prowadzenie licznych wojen, niekorzystne układy handlowe i udzielenie dużego wsparcia kolonistom podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Dodatkowo Francję dotknęły klęski nieurodzaju. Budżet skarbu państwa był bardzo obciążony ogromnymi wydatkami, długami, więc nakładano coraz to większe podatki na poddanych, głównie członków ,,stanu trzeciego”, czyli mieszczaństwa i chłopstwa ponieważ szlachta i duchowieństwo z powodu swojej uprzywilejowanej pozycji unikali płacenia podatków. Obciążani wysokimi podatkami przemysłowcy byli zmuszeni do podnoszenia cen towarów.

Czytaj także: \"Konstytucja 3 maja to przełom z wielu punktów widzenia\". Historyk wyjaśnia dlaczego

Wobec trudnej sytuacji ekonomicznej, król Ludwik XVI był zmuszony zacząć zasadnicze reformy zmierzające do zmniejszenia zadłużenia państwa. W 1787 r. zwołał Zgromadzenie Notabli, organu opiniodawczego, w którego skład wchodzili wybrani przez króla przedstawiciele dwóch pierwszych stanów. Poprosił o zgodę wprowadzenie powszechnego podatku, którego obowiązkiem płacenia miało być objęte także duchowieństwo i szlachta. Zgromadzenie Notabli wyraziło swój sprzeciw, więc król je rozwiązał. Postanowił zwrócić się do Stanów Generalnych, zgromadzenia nie zwoływanego od 175 lat. W jego skład wchodzili przedstawiciele wszystkich trzech stanów: 300 z duchowieństwa, 300 ze szlachty i 600 ze stanu trzeciego zjednoczonego wokół księdza Emmanuela Sieyèsa.

Zwołano Stany Generalne na 5 maja 1789 r. Pierwsze spory wybuchły w wyniku żądań stanu trzeciego do głosowania wspólnego zgodnie z zasadą: jeden przedstawiciel – jeden głos. W przeszłości poszczególne izby obradowały oddzielnie , a każdy stan miał tylko jeden głos. Taka sytuacja powodowała, że stan trzeci mógł być w każdej sytuacji przegłosowywany i obciążany nowymi podatkami. Dlatego stan trzeci dążył do przyjęcia zasady liczenia głosów wszystkich przedstawicieli. W wyniku nie przegłosowania w dniu wysuwanych żądań przez szlachtę i duchowieństwo, stan trzeci na wniosek o Sieyèsa ogłosił się dnia 17 czerwca Zgromadzeniem Narodowym jako przedstawicielstwo większości narodu francuskiego. Król po takim akcie nieposłuszeństwa kazał zamknąć izbę obrad. Stan trzeci postanowił okupować salę przeznaczoną do gry w piłkę. Złożona została tam przysięga, że pozostaną na miejscu dopóki nie uchwali się pierwszej konstytucji dla Francji.

Zgromadzeniu Narodowemu po pewnym czasie część szlachty i duchowieństwa zaczęła udzielać poparcia, np. Książę Orleanu Ludwik Filip Józef, królewski emisariusz Mirabeu, bohater wojny o niepodległość USA markiz La Fayette, biskup Talleyrand. W tej sytuacji król 27 czerwca zgodził się wspólne obrady i uznał Zgromadzenie Narodowe do którego przyłączyła się część szlachty i większość duchownych. Przekształciło się ono 9 lipca 1789 r. w Zgromadzenie Konstytucyjne czyli Konstytuantę, w celu opracowania zasad nowego ustroju i spisania konstytucji. W tym samym czasie Ludwik XVI rozpoczął koncentrację wojsk wokół Paryża i Wersalu. Chodziły pogłoski o zamiarze zaatakowania Konstytuanty i ostrzale z dział Bastylii. 11 lipca Paryżanie wystąpili na ulicę. 13 lipca mieszkańcy stolicy powołali do życia milicję. Masowo się zbrojono, chcąc się obronić przed spodziewaną interwencją wojska. Wiele obiektów państwowych spłonęło, placówki administracyjne zostały ograbione.

14 lipca 1789 r. Paryżanie uderzyli na Bastylię. Twierdzę–więzienie, gdzie przetrzymywano przeciwników ustroju, filozofów i pisarzy. Dlatego Bastylię uważano za symbol terroru monarchii absolutnej. Choć samo zdobycie Bastylii trudno uznać za wielki sukces militarny rewolucjonistów – uwolniono zaledwie kilku więźniów (czterech fałszerzy, hrabiego oskarżonego o kazirodztwo i dwóch umysłowo chorych). Twierdzy broniło 97 żołnierzy-weteranów i inwalidów oraz 32 żołnierzy ze szwajcarskiego pułku Salis-Samade, 4 kluczników i królewski zarządca Bastylii, markiz Bernard René de Launay. Zapasy żywności i prochu nie pozwalały na zbyt długą obronę. Paryżanie nie oszczędzili nikogo z załogi Bastylii. W późniejszych dniach utworzono Gwardię Narodową , nad którą dowództwo objął generał markiz La Fayette. Król przerażony tymi wydarzeniami chcąc uspokoić sytuację obiecał wycofanie wojsk z okolic stolicy i legalizację Gwardii Narodowej.

Atak na Bastylię uznano za początek rewolucji która później rozlała się na całą Francję. Z miast zaczęto wypędzać królewskich urzędników, chłopi atakowali dwory i klasztory, mordując panów feudalnych i niszcząc archiwa. Był to okres nieustannego chaosu i walk rozmaitych stronnictw politycznych, często zmieniający się przywódców rewolucji. Do najważniejszych wydarzeń tego okresu można znać :

– uchwalenie Deklaracji praw człowieka i obywatela 26 sierpnia 1789 r. jako wstęp do konstytucji które miało gwarantować wolność jednostki, równość wszystkich obywateli wobec prawa, prawo do własności i oporu przeciwko złej władzy,

– uznania woli narodu za najwyższe prawo w państwie,

– walkę z Kościołem poprzez przejęcie majątków kościelnych i jej sprzedaż, likwidację zakonów,

– stworzenie Cywilnej konstytucji duchowieństwa, które zakładało wybór biskupów i proboszczów przez mieszkańców parafii diecezji.

Rządy Jakobinów i Dyktatura Robespierra charakteryzująca się niesamowitym terrorem głównie za sprawą masowego skazywania ludzi na śmierć poprzez ścięcie głowy na gilotynie, za samo podejrzenie zdrady rewolucji.

Okres porewolucyjny skończył się wraz z nadejściem Napoelona Bonaparte. Monarchia wróciła w 1815 na krótko, ale to już zupełnie inna historia. Dzień 14 lipca jest świętem narodowym, ale to nie jedyna pozostałość po rewolucji. Ustanowiono wtedy również barwy rewolucyjne. Zostały nimi kolory niebieski czerwony i biały. Współczesne flaga Francji posiada takie barwy.

Czytaj także: 507. rocznica zwycięstwa pod Orszą

Autor: Michał Kobuszyński

Fot.: Obraz Jeana-Pierre’a Houëla „Zdobycie Bastylii”/Bibliothèque nationale de France – commons.wikimedia.org