Terenowe pojazdy FSC!

Kolejny artykuł gościnny Marcina, admina fan page FSC zawsze na propsie. Trzeba przyznać, że Marcin ma ogromną wiedzę. Zapraszam do lektury!

FSC ‘’Polmo’’ w Starachowicach oprócz modeli z napędem 4×2(konfiguracja napędu z jedną osią napędową) produkowała również znakomitej jakości uterenowione samochody ciężarowy]e średniej ładowności z napędem 4×4 i 6×6. Teraz stały się zapomniane ale postaram się przybliżyć ich historię…

[image src=”https://encrypted-tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSGpgP2UmW_kj0iJXcbX9DWWp23WxZXRMdxb-RrpQTZVs_ok_YQ” width=”640″ height=”360″ title=”star 66″ lightbox=”yes” align=”center”]

Pierwszym seryjnie uterenowionym Starem był Star 66 z napędem 6×6. Jego historia zaczęła się w 1952 roku kiedy to Państwowa Komisja Planowania Gospodarki wraz z Zarządem Głównym Planowania Uzbrojenia i Techniki Wojennej zorganizowały konkurs na skonstruowanie samochodu terenowego średniej ładowności. Jednym z wymogów konkursu było wykorzystanie jak największej ilości elementów konstrukcyjnych z samochodów ciężarowych produkcji krajowej (Star 20 i licencyjny Lublin 51). W 1952 BKPMot (Biuro Konstrukcji Przemysłu Motoryzacyjnego) z Warszawy oraz jego łódzki oddział przedstawiły pierwsze rezultaty swojej pracy. Po zaakceptowaniu projektu przez komisję konkursową w 1953 roku zbudowano 4 prototypy samochodów terenowych: 2 samochody z napędem 4×4 (Star 44) i 2 z napędem 6×6 (Star 66). Różnice między obydwoma samochodami nie są nad wyraz duże ale różniły się głównie jednostką napędowa: Star 44 został wyposażony w prototypowy benzynowy silnik S-44. Był to 6-cio cylindrowy silnik o pojemności 4680 cm3 i mocy ok. 85 KM. Silnik został zblokowany z skrzynią biegów pochodzącą ze Stara 20 a ta z kolei była zblokowana z reduktorem o dwóch przełożeniach. Elementy zawieszenia i podwozia były praktycznie takie same jak w Starze 66 czyli, Układ jezdny stanowił przedni i tylny sztywny most napędowy zawieszony na półeliptycznych resorach piórowych dodatkowo tylny most został wyposażony w sterowaną mechanicznie blokadę mechanizmu różnicowego. Star 66 w odróżnieniu od Stara 44 został wyposażony w silnik typu S-46 o pojemności 4680 cm3 i mocy ok. 102 KM. Zawieszenie i podwozie pozostały bez zmian z tym tylko, że w Starze 66 środkowy i tylny most były zawieszone na odwróconych półeliptycznych resorach piórowych i sześciu drążkach reakcyjnych. Po próbach drogowych w 1954 roku postanowiono zaprzestać dalszych badań nad Starem 44 i kontynuować badania nad Starem 66. Przyczyn zaprzestania badań nad Starem 44 było wiele głównymi powodami były: Brak możliwości równoczesnej produkcji dwóch modeli z powodów finansowych i technicznych polskiego przemysłu, pozytywna opinia wojska o Starze 66. Do 1955 Star 66 testowany był przez wojsko, jednocześnie szykowano fabrykę w Starachowicach do produkcji nowego modelu samochodu. W 1958 roku ruszyła seryjna produkcja samochodu Star 66. Ostateczna wersja samochodu wyposażona była w silnik typu S-47 był to benzynowy silnik o mocy 105 KM i identycznej pojemności jak w silniku S-46. Pojazd został wyposażony w otwartą dwuosobową kabinę N-66 ze składanym dachem i dwudzielną szybą przednią. Produkcja zakończyła się w 1965 roku po wprowadzeniu do produkcji Stara 660, który był zmodernizowaną wersją poprzednika.

 [image src=”https://fbcdn-sphotos-h-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash4/s720x720/391159_463853333683846_111949114_n.jpg” width=”640″ height=”360″ title=”star 660″ lightbox=”yes” align=”center”]

  Kolejnym terenowym Starem był Star 660. Produkowany w latach 1965-1983, był zmodernizowaną wersją Stara 66. Prace konstrukcyjne rozpoczęły się w BKPM (Biuro Konstrukcyjne Przemysłu Motoryzacyjnego) z siedzibą w Warszawie i w Przyzakładowym Biurze Konstrukcyjnym FSC Starachowice. W 1965 roku do seryjnej produkcji trafił Star 660M1 z 6-cio cylindrowym silnikiem benzynowym typu S-47 o pojemności 4680 cm3 i mocy 105 KM. Star 660M1 otrzymał identyczną kabinę jak w Starze 66 czyli kabinę typu N66 brezentową ze składanym dachem. W tym modelu zastosowano przedni, sztywny most napędowy zawieszony na półeliptycznych resorach piórowych. Mosty napędowy zostały wyposażone w sterowaną pneumatycznie blokadę mechanizmu różnicowego. Układ hamulcowy został wyposażony w nadciśnieniowym system wspomagania. W 1968 roku przeprowadzono modernizację tego modelu i tak oto powstała wersja M2 wprowadzona do produkcji w 1968 roku. W wersji M2 przede wszystkim zmodernizowano kabinę kierowcy poprzez poprawienie izolacji termicznej i akustycznej. Instalację elektryczną przystosowano do pracy w całkowitym zalaniu przez wodę co poskutkowało tym, że mógł pokonywać coraz głębsze brody wodne lub mógł być całkowicie przeciągany po dnie. Poprawiło to znacząco właściwości terenowe samochodu. W układzie hamulcowym zmodernizowano pompę wspomagania poprzez zwiększenie jej wydajności i zastosowano zawór sterujący układem hamulcowym przyczepy. W kabinie kierowcy zastosowano metalowo-brezentową konstrukcję dachu. Ostatnim zmodernizowanym Starem 660 był Star 660D wprowadzony do produkcji seryjnej w 1968 roku (czyli w tym samym roku co Star 660M2). Został wyposażony w nowy wysokoprężny silnik typu S-530A o pojemności 6230 cm3 i mocy 100 KM. Od roku 1970 wprowadzono nowy silnik typu S-359 była to wysokoprężna jednostka napędowa o mocy 150 KM i pojemności 6840 cm3 z bezpośrednim wtryskiem paliwa.

[image src=”https://fbcdn-sphotos-d-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash4/q71/s720x720/10151_486320901437089_82712294_n.jpg” width=”640″ height=”360″ title=”star 266″ lightbox=”yes” align=”center”]

   Czas na naszą prawdziwą gwiazdę czyli… Star 266 (który jest również moim ulubionym Starem)

   Star 266 w porównaniu do poprzednich modeli terenowych (66, 660) to praktycznie całkowicie inna konstrukcja jest to również do dzisiaj podstawowy środek transportu Wojska Polskiego. Ale poznajmy głębiej jego historię…

   W 1968 roku w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym FSC Starachowice, Biurze Konstrukcyjnym Przemysłu Motoryzacyjnego w Warszawie i Wojskowym Instytucie Techniki Pancernej i  Samochodowej w Sulejówku rozpoczęto prace nad nowym średnim terenowym samochodem ciężarowym mającym zastąpić produkowanego od 1965 roku Stara 660. Prototyp Stara 266  zaprezentowano w 1969 roku. W latach 1970-1973 przeprowadzano testy drogowe oraz modernizowano fabrykę przed produkcją rodziny ‘’200’’ do, której należał Star 266. Produkcję rozpoczęto w 1973 roku. Nadwozie pojazdu zostało osadzone na ramie spawanej wykonanej z blachy tłocznej. W układzie jezdnym zastosowano przedni sztywny most napędowy zawieszony na półeliptycznych resorach piórowych oraz dwóch hydraulicznych amortyzatorów teleskopowych. Mosty napędowy zostały wyposażone w pneumatycznie sterowaną  blokadę mechanizmu różnicowego. W układ hamulcowy dostosowano do zasilania hamulców przyczepy  oraz nadciśnieniowy system wspomagania. Jednostką napędową został polski 6-cio cylindrowy wysokoprężny silnik S-359 (od 1981 lub 1983  roku S-359M) o pojemności 6842 cm3 o mocy 150 KM. Silnik został zblokowany z 5-cio biegową zsynchronizowaną skrzynią biegów S5-45 produkcji Fabryki Przekładni Samochodowych ‘’Polmo’’ w Tczewie. Dodatkowo skrzynia biegów została zintegrowana z przystawką odbioru mocy typu  N10/70, P45/1 lub P45/2. Star 266 otrzymał nową kabinę wagonową typu 641, która została wyposażona w dwa włazy dachowe, leżankę i otwierane przednie szyby. Samochód był wyposażany w dwa rodzaje skrzyń ładunkowych: typu 663 lub 673. Samochód ma znakomite właściwości terenowe, które od 40 lat są czasami nieosiągalne dla konstrukcji współczesnych, Star 266 potrafi:

-Pokonywać brody wodne bez przygotowania do 1,2 m

-Pokonywać brody wodne z przygotowaniem do 1,8 m (Wzięło się to z tego, że Łaba na granicy NRD i RFN czyli potencjalnych wrogów miała brody gdzie głębokość nie przekracza 1,8 m)

-Pracować w zapyleniu 1,5 g/cm3 (Układ filtrowania został przystosowany do tego aby samochód mógł poruszać się z prędkością 5 km/h razem z kolumną czołgów)

-Pracować w wilgotności powietrza sięgającej 98%

-Może być przeciągany po dnie do głębokości 4 metrów (dzięki zastosowaniu wodoodpornej instalacji elektrycznej)

– Można uruchomić go w temperaturze -40 stopni Celsjusza

– Samochód miał pokonywać sypki i grząski teren co za tym idzie opona nie mogła przekraczać nacisku 0,8 kg/cm2. Taki sam nacisk kopyta na piasek mają wielbłądy na pustyni (Przydało się to podczas eksportu Stara do krajów afrykańskich szczególnie do Libii)

– Poziom radiozakłóceń jakie wytwarza samochód miał być na poziomie S-3 czyli nie mógł kolidować z pracą radiostacji i stacji radiolokacyjnych .

Oprócz tego przedstawiciele wojska chcieli żeby Star 266 mógł wytrzymywać falę detonacji pochodzącą z wybuchu nuklearnego(!), została podana szybkość fali i jej nacisk na 1 cm2. Konstruktorzy uświadomili przedstawicielom wojska, że zamiast ciężarówki trzeba by zbudować ciężki transporter opancerzony. Powstał nawet prototyp Stara amfibi! (ale o tym w następnych częściach). FSC musiało wykonać nie lada zadanie samochód bez paliwa i płynów eksploatacyjnych musiał ważyć 5,5 ton a ładowność miała wynosić 3,5 tony. Nie było pewności czy rama to wytrzyma prototypowy samochód, który ważył 7 ton miał słabą ramę, po prostu pękła.

[image src=”https://fbcdn-sphotos-f-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash3/q71/946522_473478742721305_2144260462_n.jpg” width=”750″ height=”700″ title=”star 266 tropik” lightbox=”yes” align=”center”]

Star 266 normatywnie spalał ok. 27 litrów oleju napędowego na 100 kilometrów naturalne jest, że palił więcej w terenie i gdy by załadowany ładunkiem (Star 266 mógł zabrać na szosie 5000 kg ładunku, w terenie 3500 kg). Głównym odbiorcom Stara 266 było wojsko ale również Straż Pożarna, energetyka, leśnictwo, wymuszało to konieczność stworzenia szerokiej gamy zabudów o to niektóre z nich: nadwozia furgonowe  typu 117 AUM produkcji Jelczańskich Zakładów Samochodowych, nadwozia naprawcze Sarna I i Sarna II, generator dymu GD-2, nadwozia pożarnicze, żurawie, koparki (produkcji Zakładów ‘’Waryński’’). W okresie produkcji czyli od 1973 do 2000 roku wyprodukowano około. 18000 Starów 266. Samochody te były i są nadal chwalone za bardzo dobre wręcz znakomite właściwości terenowe, następca Stara 266 został ‘’manowski’’ Star 1466, który ze Starem ma wspólną tylko nazwę ‘’Star’’ i mimo większego komfortu jazdy nie przedstawia powyższych właściwości terenowych poprzednika. Silniki MAN-owskie nie lubią przechyłów wzdłużnych i poprzecznych tracą wtedy smarowanie w porównaniu do modelu 266, który potrafił wjechać pod górę o nachyleniu do 76 stopni, MAN-owskim silnikom nie służy również duże zapylenie i duża wilgotność. Star 266 na jednym 300-litrowym baku potrafi przejechać 1050 kilometrów  (więcej niż Star-Man). Za nasze Stary Armia Jemenu płaciła ciężkie pieniądze, które bardzo chwaliła gdy zaczęło się przejmowanie przez MAN-a Jemen nie był zainteresowany modelem 1466 po prostu życzyli sobie Stara 266 ale niemcy zaczęli wręcz na siłę wysyłać swoje samochody do Jemenu, który kupił ich o wiele mniej. Istniała również wersja tropikalna Stara 266 mianowicie Star 266 Tropik, który był konstrukcją przewyższającą standardowego Stara 266 w niektórych rzeczach mianowicie: Miał powiększone baki paliwa co pozwalało mu przejechać 1800 kilometrów bez tankowania!, miał zmodyfikowaną skrzynie ładunkową, dodatkowe zbiorniki powietrza, większy zderzak. W Polsce nie zachował się żaden egzemplarz Stara 266 Tropik, płacono za te Stary dolarami, dużymi ilościami dolarów. Star 266 Tropik tak jak każdy Star z serii 200 miał silnik wielopaliwowy czyli mógł pracować na paliwie lotniczym, nafcie i mieszance oleju i benzyny (z tego co się dowiedziałem)

[image src=”https://fbcdn-sphotos-h-a.akamaihd.net/hphotos-ak-frc1/482474_445308802204966_1778729559_n.jpg” width=”750″ height=”500″ title=”star 244″ lightbox=”yes” align=”center”]

   Czas na Stara 244, który ze swoim napędem 4×4 był uzupełnieniem Stara 266 tworząc duet nie do pokonania a więc zaczynamy…

   Star 244 należący do rodziny ‘’200’’ został opracowywany wraz z Wojskowym Instytutem Techniki Pancernej i Samochodowej w Sulejówku. Na przełomie 1969/1970 roku wykonano 10 próbnych egzemplarzy Stara 200 i doświadczalny egzemplarz Stara 244 z wojskowych barwach ze skrzynią ładunkową i plandeką. Star 244 został podobnie jak 266 zbudowany o podzespoły Stara 200. 244 był odpowiedzią na zapotrzebowanie gospodarki w szczególności służb mundurowych i innych działów gospodarki np: wojsko, straż pożarna, milicja, leśnictwo, rolnictwo, energetyka, budownictwa. W 1975 roku w Zakładzie Zaplecza Technicznego FSC zmontowano partię 50 Starów 244. Samochód został wyposażony w 2-miejscową kabinę typu 642 z ogrzewaniem i wentylacją. Jednostką napędową został wysokoprężny 6-cio cylindrowy, polski silnik S-359.55 o pojemności 6842 cm2 i mocy 150 KM. Maksymalna prędkość wynosiła ok. 82 kilometry na godzinę a spalania oscylowało wokół 26 litrów oleju napędowego na 100 kilometrów. Samochód został wyposażony w 5-cio biegową skrzynię biegów ZF-S5-45 na niemieckiej licencji produkcji FPS ‘’Polmo’’ w Tczewie oraz w dwu biegową skrzynkę rozdzielczą ZF-8060. Właściwości terenowe Stara 244 były dość podobne do Stara 266 np: możliwość brodzenia do 1,2 metra czy kąt natarcia i zejścia wynoszący odpowiednio:  40 i 27 stopni. Powstawały również bardzo ciekawe wersje rozwojowe:

– Star 3W244- z 1976 roku z trójstronnym nadwoziem samowyładowczym produkcji FSS ‘’Polmo-SHL’’ Kielce

– Star 244R- samochód rolniczy zaprezentowany w 1977 roku z nadwoziem samowyładowczym ta wersja nie spełniła niestety oczekiwań

[image src=”https://fbcdn-sphotos-b-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash4/206263_455642914504888_1243971709_n.jpg” width=”700″ height=”900″ title=”star 244rs” lightbox=”yes” align=”center”]

– Star 244RS (Rolniczy Specjalny)- jeden z najlepszych Starów. Zdobywca złotego medalu na Międzynarodowych Targach Poznańskich w 1979 roku. Powstał dla państwowych gospodarstw wielkotowarowych (PGR, SKR, RSP). Przewidywana produkcja miała wynosić od 2 do 2,5 tysiąca ciężarówek rocznie (mniej więcej tylko potrzebowało ich nasze rolnictwo). 50 sztuk wozu zostało zmontowanych w 1979 roku. Star 244RS posiadał podobne właściwości terenowe do 266 (praca w zapyleniu 1,5 g/cm3 i praca w dużej wilgotności powietrza). W Państwowym Ośrodku Maszynowym w Lubsku wykonano tzw. Szczelną skrzynię ładunkową. Dzięki reduktorowi samochód poruszał się z prędkością od 3 do 82 kilometrów na godzinę. Była to najkrótsza ale za to jedna z najlepszych wersji Stara. Dziś praktycznie nie spotykana.

– Star 244L- model wydłużony, zaprezentowany na Międzynarodowych Targach Poznańskich w 1978 roku. Otrzymał nadwozie pożarnicze Jelcz 005

-Star 3W244R- trójstronna rolnicza wywrotka. Został opracowany przez FSS ‘’Polmo-SHL’’ w Kielcach, miał podwyższane burty. Zmontowano tylko 50 egzemplarzy.

– Star C244- czyli ciągnik siodłowy powstał prototyp

[image src=”https://fbcdn-sphotos-a-a.akamaihd.net/hphotos-ak-prn1/48130_456728611062985_168501558_n.jpg” width=”640″ height=”360″ title=”star 744″ lightbox=”yes” align=”center”]

   Ostatnim Starem terenowym był Star 744 wyposażony w wysokoprężny silnik typu T-359-E z turbodoładowaniem o mocy 170 KM i pojemności 6840 cm3. Star 744 miał możliwość brodzenia do 70 cm i miał być częściowo następcą Stara 244 i 266. Samochód produkowany był mniej więcej na równi ze Starem 742. Był używany w głównie w służbach mundurowych.

Zdjęcia: FSC zawsze na propsie