Margaret Thatcher – Dama z charakterem

Bezkompromisowa postawa Margaret Thatcher pozwoliła Wielkiej Brytanii wyrwać się ze stagnacji. Upór i konsekwencja we wdrażaniu wolnorynkowych reform oraz w walce z komunizmem uczyniły z niej polityka, jakiego trudno w historii odnaleźć. Nie bez powodu sowieckie media nadały jej przydomek „Żelazna Dama”.

Margaret Hilda Roberts urodziła się 13 października 1925 roku w Grantham, w hrabstwie Lincolnshire, położonym około 160 kilometrów od Londynu, na wschodnim wybrzeżu Wielkiej Brytanii. Jej rodzice – Alfred i Beatrice Roberts mieli wielki wpływ na jej osobowość i późniejszą karierę polityczną. Utrzymywali rodzinę z prowadzenia małego sklepiku spożywczego, realizującego także usługi pocztowe. Podwaliną poglądów politycznych jej ojca było przekonanie o indywidualnej odpowiedzialności każdego człowieka, był również zwolennikiem wolnego rynku oraz głębokim patriotą. To on nauczył Margaret samodzielności i niezależności. Wpoił córce zasadę, aby zawsze pozostawała sobą i była wierna przekonaniom. Często powtarzał: „Nie zmieniaj poglądów dlatego, że innym się nie podobają lub dlatego, że nie są popularne. Nigdy nie rób czegoś tylko dlatego, że inni to robią”. Zatem już od urodzenia Thatcher przesiąkała tymi wartościami, co kształtowało jej poglądy i przygotowało do przyszłej roli polityka. Od wczesnych lat była zainteresowana sprawami publicznymi, co wprawiało wszystkich w spore zdziwienie, gdyż nieczęsto zdarzało się aby kilkunastoletnie dziecko, zwłaszcza dziewczyna, interesowało się polityką, a na dodatek wykazywało tak obszerną wiedzę w tym zakresie.

Po maturze Margaret Roberts podjęła decyzję o studiowaniu chemii na Uniwersytecie Oksfordzkim. Chociaż wtedy z pewnością myślała już o politycznej karierze wybrała chemię, ponieważ ten kierunek gwarantował jej uzyskanie w przyszłości dobrze płatnej pracy, co miało stanowić swoiste wyjście zapasowe na wypadek, gdyby plany polityczne nie doszły do skutku. Margaret dość szybko włączyła się w rytm życia studenckiego oraz politycznego uczelni, już w początkowym okresie studiów na Oxfordzie dając się poznać jako aktywna wyznawczyni tradycyjnych wartości konserwatywnych. Wkrótce przystąpiła do Stowarzyszenia Konserwatystów Uniwersytetu Oksfordzkiego, gdzie stała się czołową aktywistką, słynącą z niewyczerpanej energii i sporego politycznego temperamentu. Początkowo była członkiem zarządu, następnie skarbnikiem, a na czwartym, ostatnim roku studiów została drugą w historii kobietą, która przewodniczyła tej organizacji. Latem 1947 roku uzyskała dyplom magistra chemii z oceną dobrą – należy podkreślić, że był to drugi wynik na roku. Niektórzy profesorowie ubolewali, iż działalność polityczna, której rezultat zawsze pozostawał pewną niewiadomą, odciągnęła jej uwagę od chemii, w której to dziedzinie zapowiadała się na bardzo dobrego naukowca.

Po ukończeniu studiów, w latach 1947-1951 Margaret Roberts pracowała jako chemiczka doświadczalna w przemysłowym instytucie naukowym firmy British Xylomite, a następnie w firmie J. Lyons w centrum Londynu, gdzie zajmowała się między innymi opracowywaniem metod konserwacji żywności. W grudniu 1951 roku wzięła ślub z Denisem Thatcherem, zamożnym przedsiębiorcą z branży chemicznej, stając się tym samym panią Thatcher. Wkrótce podjęła też zaoczne studia prawnicze na Uniwersytecie Londyńskim, chciała bowiem połączyć wykształcenie chemiczne z prawniczym, specjalizując się w prawie patentowym. W 1954 roku ukończyła studia, zdała egzaminy i rozpoczęła samodzielną karierę adwokacką w korporacji prawniczej Lincoln`s Inn, gdzie specjalizowała się w podatkach i patentach.

Karierę polityczną rozpoczęła w 1959 roku zdobywając mandat parlamentarny w Izbie Gmin. Następnie, od 1964 roku, w gabinecie cieni sprawowała kolejno funkcje wiceministra w resorcie emerytur i ubezpieczeń społecznych, wiceministra resortu budownictwa i własności ziemskiej, wiceministra skarbu, ministra energetyki, ministra transportu oraz ministra edukacji i nauki. W zwycięskich dla Konserwatystów wyborach z 1969 roku objęła stanowisko ministra edukacji i nauki – była to pierwsza w jej życiu funkcja ministerialna. W roku 1974 objęła przywództwo w Partii Konserwatywnej. Po wyborach z 1979 roku Margaret Thatcher, jako przywódca zwycięskiej Partii Konserwatywnej, stanęła na czele nowego rządu.

Kiedy Thatcher obejmowała urząd premiera Zjednoczonego Królestwa kraj pogrążony był w ekonomicznej i gospodarczej zapaści. Powojenne rządy laburzystów, oparte na modelu „państwa opiekuńczego” doprowadziły do zaniku przedsiębiorczości, indywidualizmu i samodzielności Brytyjczyków. Wielka Brytania borykała się z inflacją, która przekraczała 20% rocznie, stale spadały dochody realne ludności, malała wydajność pracy, rosły koszty produkcji oraz mnożyły się akcje strajkowe i protestacyjne.  Moment objęcia władzy przez Margaret Thatcher był niewątpliwie przełomem w dziejach zachodnich demokracji. Utworzony 4 maja 1979 roku rząd Partii Konserwatywnej stał się pionierem w przełamywaniu obowiązującego od zakończenia II wojny światowej monopolu socjalistów i zwolenników politycznego konsensusu na kształtowanie polityki gospodarczej i społecznej. Zmiany wprowadzone przez Thatcher w radykalny sposób zrywały z etatystycznym modelem państwa, który święcił triumfy podczas powojennych lat. Najbardziej palący problem odbudowy gospodarki Thatcher oparła na ograniczeniu aktywności państwa. W każdej gałęzi szukała takich rozwiązań, by przekazać inicjatywę i decyzje z rąk państwowej biurokracji w ręce przedsiębiorców. Zadecydowała o radykalnym zmniejszeniu roli państwa nie tylko w gospodarce, ale także w sektorze finansów oraz w całym życiu społecznym. Zmodernizowała również podatki, tak by sprzyjały bogaceniu się. Obniżyła najwyższą stawkę podatku od dochodów osobistych, która wynosiła 83% (!) do 40 %. Jednocześnie podwyższyła podatek VAT z 8 do 15%, zakładając, że obciążenie konsumpcji jest bardziej sprawiedliwe niż obciążenie dochodów. Obniżona została wysokość podatku od dochodów pochodzących z inwestycji oraz zwiększona wysokość ulg podatkowych. Z kolei dzięki podniesieniu progów podatkowych 1,3 miliona osób zostało zwolnionych z obowiązku płatniczego. Pobudzenie wzrostu gospodarczego nastąpiło też poprzez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych i złamanie struktur monopolistycznych w przemyśle i handlu.

Na wyniki tych posunięć nie trzeba było długo czekać. W ciągu kilku lat inflacja spadła z ponad 20% do 4%. Była tym samym niższa niż średnia inflacja państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. I choć tego sukcesu nie udało się utrzymać do końca rządów, bo w 1990 roku inflacja skoczyła do poziomu 10 %, to i tak była ona o połowę niższa, niż w momencie, gdy Thatcher obejmowała władzę. Średni wzrost gospodarczy wynosił 3% i pod tym względem Wielka Brytania ustępowała jedynie Japonii, jeśli chodzi o kraje wysokouprzemysłowione, a wydajność przemysłu brytyjskiego należała do najwyższych w Europie.

Działania Margaret Thatcher w zakresie polityki wewnętrznej pokazały, że była wytrwałym i skutecznym politykiem. Również na arenie międzynarodowej występowała z właściwym sobie temperamentem i konsekwencją. Wyraźnie obrany kurs antykomunistyczny zaowocował nadaniem jej przez reżimowe sowieckie media przydomka „Żelazna Dama” oraz spowodował, że Margaret Thatcher była obok Ronalda Reagana najmocniej atakowanym politykiem Zachodu w propagandzie ZSRR. Na początku lat 80. XX wieku, gdy wielu polityków lękało się pogróżek Moskwy, Thatcher nazywano „jedynym prawdziwym mężczyzną wśród europejskich premierów”. „Moim zadaniem jest niedopuszczenie, aby Wielka Brytania zabarwiła się na czerwono” – mówiła. Wskazywało to na cel, którym stała się ochrona państwa przed wpływami ideologii komunistycznej. Potępiała również socjalizm w  gospodarce, uważając, że jest on szkodliwy i niszczy indywidualną pracę człowieka. Nienawiść Thatcher do socjalizmu opierała się nie tylko na tym, iż był on ekonomicznie niewydolny, ani nawet, iż był, w rozmaitym natężeniu, opresyjny, ale na tym, iż uważała ten system za amoralny, społecznie demoralizujący. Szereg jej reform denacjonalizacyjnych, stał się wzorem dla krajów ze wszystkich części świata. W autobiografii Moje Lata na Downing Street pisała: „Socjalizm, pomimo szlachetnej retoryki grał na najgorszych strunach ludzkiej natury. Demoralizował społeczności i rodziny, proponując zależność w miejsce niezależności”.

Margaret Thatcher udowodniła, że zdecydowana postawa i jasne deklaracje to jedyna droga zatrzymania komunizmu, który stanowił zagrożenie dla ówczesnej Europy. Thatcher, obok Ronalda Reagana była najgłośniejszym krytykiem Związku Sowieckiego i ideologii praktyki komunistycznej. Antykomunizm był jednym z najważniejszych, stałych czynników jej politycznego światopoglądu. Odróżniało ją to wyraźnie od innych polityków świata zachodniego, którzy zwłaszcza począwszy od okresu odprężenia lat siedemdziesiątych-osiemdziesiątych w zdecydowanej większości odstąpili zarówno od twardej antykomunistycznej postawy, jak i retoryki. Większość zachodnich polityków naiwnie wierzyła, że łagodnie traktowany komunizm sam złagodnieje. Margaret Thatcher nie miała takich złudzeń. Trwając w silnej koalicji z Ameryką kierowaną przez Ronalda Reagana unaoczniła sowieckim przywódcom, że militarnej, gospodarczej i kulturowej wyższości Zachodu nie da się pokonać. Brytyjska premier odegrała niezwykle ważną rolę w zwycięskim zakończeniu zimnej wojny, które przyniosło wyzwolenie Europy Wschodniej.

Bibliografia:

Blundell J., Margaret Thatcher. Portret Żelaznej Damy, Poznań 2010

Harris K., Margaret Thatcher, Łódź 1992.

Semka P., Alfabet epoki Żelaznej Damy, „Uwarzam że” nr 7(54), 13-19 lutego 2012.

Słoczyński T., Polityka gospodarcza Margaret Thatcher, „Studencki Przegląd Ekonomiczno-Społeczny” nr 2/3, luty/marzec 2007.

Wolski M., Pani z Żelaza, „Sieci” nr 15(19), 15-21 kwietnia 2013.