Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu – przede wszystkim uczestniczy w produkcji hemoglobiny, która odpowiada za transport tlenu we krwi. Jego niedobór jest niestety dość częsty i może dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych. Brak wystarczającej ilości żelaza prowadzi do obniżenia zdolności organizmu do przenoszenia tlenu, co skutkuje między innymi przewlekłym zmęczeniem, spadkiem wydolności fizycznej i pogorszeniem koncentracji.
Do niedoborów omawianego pierwiastka może dojść z wielu powodów – wśród nich wymienia się dietę ubogą w żelazo, utratę krwi, a także choroby przewlekłe. Ich wczesne wykrycie i leczenie pozwala uniknąć groźnych powikłań – w tym niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Niedobory żelaza – przyczyny
Tak, jak zostało to wspomniane powyżej – katalog przyczyn niedoboru żelaza w organizmie jest bardzo szeroki. Wśród najczęstszych wyróżnia się:
- niewystarczającą podaż w diecie. Jadłospis ubogi w produkty będące dobrymi źródłami żelaza (takie jak czerwone mięso, podroby, rośliny strączkowe) zwiększa ryzyko niedoborów, szczególnie u osób będących na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej, bez odpowiedniej suplementacji;
- zwiększone zapotrzebowanie bez jego pokrycia. Dotyczy to zwłaszcza kobiet w ciąży, karmiących matek, dzieci w okresie intensywnego wzrostu oraz sportowców;
- utratę krwi. Do tej przyczyny zaliczają się zarówno przewlekłe krwawienia (na przykład obfite miesiączki czy krwawienia z przewodu pokarmowego), jak i krwawienia nagłe i masywne (w tym spowodowane urazami, zabiegiem operacyjnym lub innymi okolicznościami);
- zaburzenia wchłaniania. Przyczyna ta powiązana jest przede wszystkim z przewlekłymi chorobami układu pokarmowego (takimi jak celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna), a także z obecnością pasożytów w układzie pokarmowym lub ze stanami po resekcji fragmentów żołądka lub jelit;
- choroby przewlekłe. Trwające wiele miesięcy lub lat stany zapalne, niewydolność nerek, nowotwory czy infekcje mogą zaburzać metabolizm żelaza i prowadzić do tak zwanej niedokrwistości chorób przewlekłych (zwłaszcza w przypadku braku lub niewłaściwego leczenia choroby pierwotnej).
Niskie żelazo – objawy i diagnostyka
Niedobór żelaza rozwija się stopniowo, a pierwsze symptomy są zwykle bagatelizowane lub przypisywane przemęczeniu czy stresowi. W miarę pogłębiania się deficytu omawianego pierwiastka, objawy stają się coraz liczniejsze i coraz bardziej dokuczliwe. Wśród nich można wyróżnić takie dolegliwości, jak:
- przewlekłe zmęczenie i osłabienie – brak odpowiedniej ilości żelaza ogranicza produkcję hemoglobiny, co prowadzi do gorszego dotlenienia tkanek. Efektem jest poczucie braku energii (nawet mimo odpoczynku), a oprócz tego trudności ze skupieniem się i zapamiętywaniem;
- bladość powłok skórnych i błon śluzowych – szczególnie widoczna na twarzy, wewnętrznej stronie powiek i w obrębie dziąseł. Wynika z mniejszej ilości erytrocytów i hemoglobiny (czerwonego barwnika krwi);
- duszność przy wysiłku – niedotlenienie powoduje, że nawet niewielka aktywność fizyczna (na przykład wejście po schodach) może skutkować zadyszką. Pacjenci odnotowują również ogólne obniżenie tolerancji na wysiłek fizyczny;
- bóle i zawroty głowy – ograniczenia w procesie dostarczania tlenu do mózgu skutkują nierzadko bólami głowy, a także zawrotami;
- kołatanie serca – dzieje się tak w sytuacji, w której organizm próbuje kompensować niedobór tlenu poprzez przyspieszenie akcji serca;
- zmiany w obrębie skóry, włosów i paznokci – paznokcie stają się kruche, łamliwe, mogą przybierać kształt łyżeczkowaty. Dodatkowo pojawia się problem wypadania włosów i osłabienia ich kondycji, a także pogarsza się wygląd skóry – często staje się sucha i ziemista;
- zajady w kącikach ust – bolesne pęknięcia i zaczerwienienie w okolicach ust są częstym objawem niedoborów witamin i składników mineralnych – w tym również żelaza;
- obniżona tolerancja na zimno – niedobór żelaza zaburza termoregulację, przez co pacjent może odczuwać chłód nawet w umiarkowanych temperaturach.
Diagnostyka niedoboru żelaza obejmuje zestaw badań laboratoryjnych i dodatkowych, do których zalicza się między innymi morfologię krwi, umożliwiającą ocenę ilościową i jakościową elementów krwi (w tym liczebność, wielkość czy dojrzałość czerwonych krwinek), badanie poziomu żelaza we krwi (dostępne np. w laboratoriach ALAB: https://www.alab.pl/badanie/zelazo-w-surowicy-o95) oraz badanie poziomu ferrytyny (wskaźnika pomagającego określić poziom „zapasów” żelaza w organizmie). Przy podejrzeniu przewlekłej utraty krwi, pacjenta można skierować na badanie kału (wykrywające obecność krwi utajonej przy krwawieniu z przewodu pokarmowego), gastroskopię i/lub kolonoskopię czy też – w przypadku kobiet – na USG narządów rodnych oraz dalsze badania ginekologiczne (na przykład przy podejrzeniu endometriozy czy guzów w obrębie dróg rodnych).
Niedobory żelaza – skutki w przypadku braku leczenia
Długotrwały niedobór żelaza, szczególnie jeśli prowadzi do niedokrwistości, wpływa negatywnie na wiele procesów zachodzących w organizmie oraz na kondycję i funkcjonowanie narządów – zwłaszcza serca oraz mózgu. Zaniedbanie leczenia może skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, do których zalicza się między innymi:
- niedokrwistość z niedoboru żelaza – długotrwałe zmniejszenie liczby czerwonych krwinek i hemoglobiny skutkuje pojawieniem się przewlekłego uczucia zmęczenia, osłabieniem wydolności fizycznej i umysłowej, a także pogorszeniem jakości życia. Osoby chore często rezygnują z aktywności zawodowej czy sportowej;
- zaburzenia pracy serca – przewlekłe niedotlenienie zmusza serce do intensywniejszej pracy, co może prowadzić do przerostu mięśnia sercowego, zaburzeń jego rytmu, a w skrajnych przypadkach – do niewydolności serca;
- upośledzenie odporności – żelazo odgrywa rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Jego niedobór zwiększa podatność na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze, a także wydłuża proces zdrowienia;
- problemy neurologiczne – niedotlenienie mózgu może skutkować zaburzeniami koncentracji, pogorszeniem pamięci, drażliwością, a u dzieci – opóźnieniem rozwoju psychoruchowego oraz trudnościami w nauce;
- pogorszenie kondycji skóry, włosów i paznokci – utrzymujący się niedobór prowadzi do przewlekłych zmian, takich jak łysienie rozlane, łamliwość paznokci czy suchość skóry, co często pociąga za sobą pogorszenie samopoczucia pacjenta.
Oczywiście wymienione powyżej konsekwencje nieleczonego niedoboru żelaza nie są jedynymi, które mogą pojawić się u pacjentów z przewlekłą anemią. Taki stan rzeczy jest szczególnie niebezpieczny u kobiet w ciąży (niedobór żelaza zwiększa ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu oraz powikłań u dziecka), seniorów (z uwagi na pogorszenie funkcji kognitywnych czy zdolności do regeneracji organizmu), a także u dzieci (prawidłowy poziom żelaza jest u nich niezbędny ze względu na szybki rozwój organizmu).
Źródła:
- Karakulska-Prystupiuk, Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Lekarz POZ 1/2019
- Podolak-Dawidziak, B. Ochrem, Niedokrwistość z niedoboru żelaza [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, weryfikacja hasła: 15.07.2024
- Dr n. med. A. Pleskaczyńska, Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci [w:] Pediatria po Dyplomie 06/2017
- A. Pankiewicz, dr hab. n. med. A. Adamowicz-Salach, Postępowanie w niedokrwistości z niedoboru żelaza [w:] Pediatria po Dyplomie 03/2020
- Chełstowska, K. Warzocha, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości [w:] Onkologia w Praktyce Klinicznej 2006, tom 2, nr 3
- Pietrzak, Skuteczne leczenie żelazem – zasady postępowania w niedoborze izolowanym i przebiegającym z niedokrwistością [w:] Lekarz POZ 1/2004
- M. Pietrzak, Przyczyny i leczenie niedokrwistości w nieswoistych chorobach zapalnych jelit [w:] Gastroenterologia Kliniczna 2013, tom 5, nr 2-3
Artykuł sponsorowany
Fot. freepik.com
