Roman Dmowski jest uznawany za twórcę idei narodowej w Polsce. W dwudziestoleciu międzywojennym cieszył się dużym autorytetem wśród znacznej części społeczeństwa, jego tradycyjnym bastionem była Wielkopolska. Własną wizję patriotyzmu opierał na interesie narodu Polskiego i realizmie politycznym. Sądził, że Polska ma do odegrania istotną misję cywilizacyjną tak jak i inne narody świata.
W swej twórczości i wypowiedziach piętnował typowe wady polskie takie jak bierność, lenistwo, niezdolność do pracy zbiorowej czy niezdyscyplinowanie.
Początkowo długo był krytyczny wobec chrześcijaństwa, którego normy moralne uważał za sprzeczne z założeniami i potrzebami „zdrowego, narodowego egoizmu”. Postawę państwa wobec religii chciał oprzeć na wzorze protestanckim. Później, w publikacji Kościół, naród i państwo (1927) diametralnie zmienił poglądy i podkreślił znaczącą rolę, jaką odgrywa dla narodu polskiego wiara katolicka i Kościół.
Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznym stopniu stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu
Z jego publikacji wywodzi się idea Polski jako wielkiego państwa katolickiego narodu polskiego.
W pewnym stopniu sympatyzował z ruchami faszystowskimi. Potępiał jednakże wszechobecny militaryzm przodujący w polityce państw faszystowskich. W wywiadzie dla Gazety Warszawskiej w 1925 stwierdził :
Gdybyśmy byli podobni do dzisiejszych Włoch, gdybyśmy mieli taką organizację jak faszyzm, gdybyśmy wreszcie mieli Mussoliniego, największego niewątpliwie człowieka w dzisiejszej Europie, niczego więcej nie byłoby nam potrzeba.
Dmowski i jego córka chrzestna Krystyna w Chludowie.
Dmowski był przeciwny radykalnemu feminizmowi, gdyż uważał równouprawnienie kobiet za szkodliwe dla ruchu narodowego i idei Polski narodowej.
Sprzeciwiał się nadmiernym wpływom żydowskim w gospodarce tak samo Polski jak i świata. Jego poglądy na temat żydów zaczęły radykalizować się pod koniec życia. Niektórzy historycy uważają, że związane to było z pogarszającym się stanem zdrowia.
Dmowski był zwolennikiem inkorporacyjnej koncepcji wschodniej granicy Polski, pozostającej w opozycji do federacyjnych planów Piłsudskiego. Ostatecznie wizja postulowanych przez Dmowskiego granic w sporej części pokrywała się z granicami II RP i linią Curzona.
Krytycznie patrzył na podział Stronnictwa Narodowego w wyniku którego w późniejszych latach powstał ONR i na ich radykalizację poglądów. Mimo, że publicznie twierdził, iż utożsamia się z ich programem, faktycznie robił to by stronnictwo uniknęło kompromitacji.
Był przeciwnikiem asymilacji Niemców i Żydów. Uważał, że powinni żyć w mniejszych enklawach na terenie kraju, bądź też powinny zostać z Polski wydaleni.
Przed I wojną światową wiązał przyszłość Polski z Rosją, nastawiony był antyniemiecko i antybrytyjsko. Popierał własność prywatną i gospodarkę kapitalistyczną, ale pod warunkiem jej wykorzystania zgodnie z szeroko pojętym interesem narodowym.
Był zdecydowanym przeciwnikiem socjalizmu. Dmowski był zdania, że im mniej państwa (urzędników) w gospodarce, tym lepiej dla narodu. Ponieważ to nie państwo powinno decydować, ale świadomy swych obowiązków naród. Postulował radykalne oszczędności, uproszczenie administracji państwowej, poważne zmniejszenie liczby urzędników oraz ich rozmaitych przywilejów. Jego zdaniem było to konieczne z punktu widzenia interesu państwa i narodu – tylko to mogło powstrzymać katastrofę. Poglądy gospodarcze Dmowskiego jak na ówczesną sytuację polityczną w Polsce były nadzwyczaj liberalne i spotykały się z akceptacją jedynie wśród ,,starych” endeków. Młodzi skłaniali się ku etatyzmowi.
Zdjęcie Romana Dmowskiego z czasów zaborów.
Ciekawostki
– Piotr Skrzypiński, nauczyciel w gimnazjum do którego uczęszczał Dmowski, powiedział podkreślając kunszt pisarski swego ucznia: „ Sienkiewicz był moim uczniem i Dmowski jest moim uczniem „.
– Nigdy się nie ożenił. Podobno szczególna awersja jaką darzył Piłsudskiego wynikała z nieodwzajemnionej miłości do Marii Juszkiewiczowej, która wybrała tego drugiego. Według innej relacji miał on z wspomnianą kobietą romans.
– Z Piłsudskim spotkał się trzykrotnie. Po raz pierwszy przypadkowo w Wilnie. Po raz drugi 11 lipca 1904 roku w Tokio gdzie odbyli długie rozmowy na temat sytuacji międzynarodowej Polski, a także dotyczące jej spraw wewnętrznych. W czasie całego ich pobytu w Japonii utrzymywali ze sobą bliskie kontakty, wspólnie zwiedzali miasto, razem udali się do teatru.
Do kolejnego, ostatniego już spotkania doszło 21 maja 1920 w Warszawie. Tematem rozmów było podpisanie traktatu Wersalskiego którego sygnatariuszem w imieniu Polski był, wraz z premierem Paderewskim, Dmowski. Piłsudski bagatelizował jego rolę w odzyskaniu części Śląska i Wielkopolski uważając to za prezent od aliantów. Miał pretensje, że Dmowski nie postulował utworzenia niepodległej Ukrainy. Pożegnali się w stosunkowo chłodnej atmosferze.
– Mierzył 179 cm. Miał włosy koloru ciemny blond.
– Po I wojnie światowej stał się bardziej autorytetem niż faktycznym przywódcą ND i nie licząc teki MSZ nie angażował się politycznie, resztę życia poświęcił publicystyce. Dziś powiedziano by, że był czołową postacią narodowego think tanku.
Roman Dmowski w Chludowie.
Najbardziej znane publikacje
– W roku 1903 wydał książkę Myśli nowoczesnego Polaka, będącą, jak sam po latach stwierdził, wyznaniem wiary narodowej.
– Niemcy, Rosja i kwestia polska, w książce tej przedstawił położenie polityczne Polski i jej zaborców.
– W 1925 wydał książkę Polityka polska i odbudowanie państwa, w której opisał swoje życiowe zmagania o odbudowanie państwa polskiego.
– W 1927 napisał broszurę Kościół, naród i państwo. Dmowski dowodził w tej publikacji istnienie nierozerwalnego związku katolicyzmu z polskością.
– W 1931 wydał Świat powojenny i Polska.
– W 1933 wydał Przewrót.
– Pod pseudonimem Kazimierz Wybranowski wydał dwie powieści Dziedzictwo i W połowie drogi.
Najciekawsze Cytaty
– Można bodaj z całą słusznością powiedzieć, że nigdzie nie ma tylu co u nas nieinteligentnych intelektualistów i tylu estetów bez smaku.”
– W walce nie ma zmiłowania, nie ma kapitulacji na dogodnych warunkach, można tylko zginąć lub zwyciężyć.
– Polska beż Żydów, byłaby jak zupa bez pieprzu – bez smaku. (1925)
– Gdyby Polska nie miałaby tylu Żydów, nigdy by nie było rozbiorów. (1934)
– Myśmy tak odbiegli od innych narodów, że święcimy klęski, gdy tamte święcą zwycięstwa.
Podsumowanie
O wielkości Romana Dmowskiego świadczyć może cytat z przedwojennego Zielonego Sztandaru :
Można się było godzić lub nie z jego ideologią lub polityką w rozmaitych okresach długiego życia, ale niepodobna nie uznać, że kierował się najszczerszymi intencjami służenia narodowi i służenia bezinteresownie.
Za zasługi na rzecz niepodległości oraz za przyczynienie się do rozwoju polskiej świadomości narodowej, Roman Dmowski został 8 stycznia 1999, w 60 rocznicę śmierci uczczony przez Sejm RP jako mąż stanu, specjalną uchwałą.
Mimo, że postać ta jest zwykle mniej doceniana niż Marszałek Piłsudski, to w Polsce istnieje sporo ulic, tablic i rond które noszą jego imię np. Rondo Romana Dmowskiego w Warszawie.
Rondo im. Romana Dmowskiego w Warszawie. Autor – Alina Zienowicz
W dzisiejszej Polsce do jego idei odwołuje się wiele organizacji. Między innymi Młodzież Wszechpolska, NOP i ONR, czyli ugrupowania wchodzące w skład Ruchu Narodowego. W latach 2006 – 2007 u władzy w Polsce wraz z PiS i Samoobroną była partia uznająca się za spadkobierczynię myśli narodowej przedwojennej Endecji – Liga Polskich Rodzin.
fot. wikimedia
