Dokładnie 74 lata temu, rozkazem komendanta głównego Związku Walki Zbrojnej, generała Kazimierza Sosnkowskiego, powołano do życia Związek Odwetu. Według niektórych źródeł, dowódcą, który wydał rozkaz stworzenia owego związku, był Stefan Rowecki pseudonim „Grot”. Badając struktury i historię Związku Walki Zbrojnej, dowiadujemy się, że tak naprawdę „Grot” był tylko jednym z pomysłodawców utworzenia nowej komórki podziemia do spraw sabotażowo-dywersyjnych. Ów częsty błąd w przekazie wynikać może z faktu, iż to właśnie Stefan Rowecki był najbardziej znanym i najdłużej dowodzącym komendantem głównym Związku Walki Zbrojnej, jednak w dniu wydania rozkazu dotyczącego powołania Związku Odwetu, „Grot” zwyczajnie nie miał odpowiednich kompetencji, gdyż komendantem głównym był właśnie Kazimierz Sosnkowski.
Związek Odwetu był organizacją nietypową. Miał on na celu uporządkowanie i powiązanie wszystkich szczebli dowodzenia w jedną strukturę zajmującą się walką bieżącą. W teorii ZO był składową ZWZ jednak w praktyce organizacja ta działała zupełnie odrębnie i swobodnie, prowadząc własną działalność konspiracyjną, co wielokrotnie uchroniło działaczy ZWZ przed zdekonspirowaniem. Na czele Związku Odwetu stanął major Franciszek Niepokólczycki pseudonim „Teodor”. Początkowo ZO zajmował się gromadzeniem broni i amunicji, przygotowywaniem planów, regulaminów oraz szkoleniem kadry wojskowej. Organizacja szybko się rozwijała, bo pod koniec 1942 roku kierownictwo ZO składało się aż z 62 ludzi. Początkowo w jej ramach w Warszawie działały tylko dwa patrole dywersyjne pod dowództwem Jana Kajusa Andrzejewskiego pseudonim „Jan” i kapitana Mieczysława Kurkowskiego pseudonim „Mietek”. Oczywiście ZO skupiała się tylko na walce z Niemcami, gdyż działała głównie na terenie Warszawy. Co ciekawe, w Związku Odwetu było bardzo dużo kobiet. Do końca 1942 w szeregach ZO znalazło się aż 50 przedstawicielek płci pięknej. W większości należały one do zespołów minerskich. Nie można też umniejszać ich roli w oddziałach dywersyjnych, ale odnośnie 1942 roku w przekazach historycznych następuje nagły szum informacyjny. Bardzo ciężko zorientować się kto jeszcze należał do Związku Odwetu, a kto już do tworzonego właśnie w tym czasie Kierownictwa Dywersji (w skrócie Kedyw).
Szefem, zorganizowanej w maju 1940 roku komendantury okręgu miasta Warszawy, został porucznik Jan Czyżowski pseudonim „Bekalski”. Szefem okręgu województwa Warszawy został kapitan Tadeusz Marynowski pseudonim „Witalis”. Pierwszą operację dywersyjną ZO przeprowadził w czerwcu 1940 roku na rozkaz generała Władysława Sikorskiego. Podczas całej swojej działalności, ZO wykonał niezliczoną ilość akcji o charakterze dywersyjnym i sabotażowym. Niewiele później powołano do życia także organizację zbrojną o nazwie „Wachlarz” (od kształtu obszaru działań dywersantów). Zaowocowało to prawdziwą falą akcji dywersyjnych wymierzonych w hitlerowskiego najeźdźcę.
W trakcie całej działalności Związku Odwetu, działacze tej organizacji:
- uszkodzili 9794 wagony kolejowe i 3752 parowozy
- podpalili 359 transportów kolejowych
- wykoleili 91 transportów kolejowych
- uszkodzili 200 transportów z uzbrojeniem
- 7-krotnie doprowadzili do zderzenia pociągów
- spowodowali 99 przerw w komunikacji kolejowej.
Jak na trochę ponad 2 lata działalności jest to wynik imponujący.
Najsłynniejszą akcją Związku Odwetu okazała się być „Akcja Wieniec”, w której to 6 zorganizowanych grup, w odstępie ok. 1,5 godziny wysadziło blisko 10 torów pod jadącymi pociągami na terenie lub w okolicach Warszawy.
Do czołowych działaczy tej sabotażowo-dywersyjnej organizacji należeli:
- major Krajewski ps. „Eryk”
- kierownik Nowicka ps. „Róża”
- kapitan Nawrot ps. „Janusz”
- kapitan Sałaciński ps. „Kodzik”
- kapitan Kiwerski ps. „Lipiński”
- kapitan inżynier Kraczkiewicz ps. „Piotr”
Na przełomie 1942-1943 na bazie struktur Związku Odwetu i Wachlarza utworzono inny wydzielony pion Armii Krajowej, a mianowicie Kierownictwo Dywersji (Kedyw), które wchłonęło wyżej wymienione organizacje.
Czytaj także:
– Specjalna operacja bojowa „Bürkl”
– Akcja w barze „Za Kotarą”
fot. Wikimedia Commons, Grafika Patriotyczna
