Iwan IV Groźny (1530-1584) to jeden z najsłynniejszych władców Rosji. Swoją brutalnością i bezwzględnością zapracował na swój przydomek, który budził grozę nie tylko wśród bojarów, ale także i władców państw ościennych. Kim był pierwszy car Rosji?
Dzieciństwo
Iwan Wasiliewicz Rurykowicz, zwany później Iwanem IV Groźnym urodził się 25 sierpnia 1530 roku w miejscowości Kołomienskoje, dzisiaj leżącej w granicach administracyjnych Moskwy. Był synem Wasyla III Rurykowicza i Heleny Gilińskiej, katoliczki pochodzącej w Litwy. Jego dziadkiem był Iwan III Srogi, a babką Zofia Paleolog, księżniczka bizantyńska. Jego ciotką była Helena Rurykowiczówna, żona polskiego króla Aleksandra Jagiellończyka.
Wielki Książę Moskiewski i car Rosji
Iwan dnia 4 grudnia 1533 roku został Wielkim Księciem Moskiewskim. Był jeszcze dzieckiem, więc regentką została jego matka Helena. W 1546 roku przejął samodzielne rządy. Rok później w dniu 16 stycznia 1547 roku koronował się na cara Rosji. Nie była to pierwsza koronacja, bowiem carem Wszechrusi ogłosił się jego dziadek Iwan III Srogi. Jak wiemy ogłosił się on spadkobiercą upadłego Bizancjum (jago mąż Zofii Paleolog). Przyjął wówczas nowy herb-dwugłowego, bizantyńskiego orła, a Moskwę ogłosił „trzecim Rzymem”. Insygnium koronacyjnym Iwana IV była tzw. „czapka Monomacha”. Rosjanie są niezwykle dumni z niej i do dzisiaj prezentują w moskiewskiej Zbrojowni na Kremlu. Żadnego Rosjanina nie dziwi fakt, że jest ona… zwykłym tatarskim kołpakiem, dość pospolitym nakryciem głowy, do dzisiaj używanym m.in. w Mongolii. Iwan IV jest więc pierwszym carem Rosji.
Polityka wewnętrzna
Iwan IV bał się oporu wewnętrznego. Miał do tego powody, bowiem jeden z nich, książę Andrzej Kurbski w 1564 roku wraz z podległymi oddziałami po kilku klęskach przeszedł na stronę Polski i Litwy. Iwan pokazał więc, że przydomek nie wziął się znikąd. Tak powstała opricznina. Był to system zastraszania wyższych warstw ludności, tak by zapewnić lojalność wobec cara. Autorytaryzm Iwana IV poczuł się zagrożony przez Nowogród Wielki. Był to ośrodek republikański i plutokracyjny, a że był w opozycji do wizji władzy preferowanej przez cara, to zdecydowano o jego podbiciu i eksterminacji. Opozycyjni bojarzy byli albo mordowani lub „w najlepszym” przypadku wypędzani na dalekie rubieże państwa Rurykowiczów. Opriczninę zlikwidował dopiero w 1572 roku, kiedy okazało się, że gospodarka państwa stoi w ruinie. W jej rezultacie zginęło ok. 100 tys. ludzi.
Wobec sąsiadów
Iwan IV pokazał również sąsiadom , że niebezzasadnie zwany jest Groźnym. Toczył zwycięskie boje z chanatami: Astrachańskim i Kazańskim. Ingerując w Inflantach spowodował wybuch długotrwałych wojen inflanckich i rosyjsko-polsko-litewskich. Kierował się polityką „zbierania ziem ruskich”, a także zaangażował się w konflikt o dominację nad Bałtykiem. Był kandydatem do polskiego tronu w dwóch pierwszych wolnych elekcjach.
Intelektualista
Iwan Groźny jest przedstawiany jako typowy wschodni barbarzyńca. Tymczasem był on mecenasem rosyjskiej kultury. Sam również tworzył teksty rocznikarskie czy liturgiczne.
Rodzina
Iwan IV Groźny był siedmiokrotnie żonaty. W 1581 roku w napadzie szału zamordował swojego syna Iwana. Iwan Iv słynął z zamiłowania do kobiet. Obok oficjalnych żon utrzymywał kontakty z kilkoma kochankami. Jego jedna z żon-Maria Dołgoruka zginęła po… dniu małżeństwa. Gdy podano pod wątpliwość jej dziewictwo wściekły Iwan popędził batem konie, w które zaprzęgnięto powóz Marii. Konie razem z powozem i Marią wpadły do jeziora, a świeżo poślubiona małżonka utonęła. Ostatnią żoną cara Iwana była Maria Nagoj. Następcą na tronie carskim został jego syn Fiodor. Iwan planował mariaże m.in. z Elżbietą I, królowa Anglii lub jedną z sióstr Zygmunta Augusta, ale żadne nie doszło do skutku.
W popkulturze
Dzieła poświęcone Iwanowi Groźnemu tworzyli m.in. Aleksiej Tołstoj czy Kostiliew.
Śmierć
Iwan Groźny zmarł 18 marca 1584 roku w Moskwie. Według relacji posła angielskiego skonał podczas partyjki szachów. Podejrzewa się, że cara otruto, a jednym z podejrzanych był Borys Godunow lub osoba z bliskiego otoczenia władcy.
