Starożytni Rzymianie to jedni z największych kolonizatorów Europy. Zakładali miasta i osady wszędzie, gdzie się pojawiali. Nierzadko przekształcały się one we współcześnie znane nam metropolie.
Większość miast zakładanych przez Rzymian, szczególnie w prowincjach o niskim stopniu urbanizacji, przypominał Rzym w miniaturze. Osady te zwykle posiadały najważniejsze budynki użyteczności publicznej, takie jak forum, łaźnie, świątynie, a co ważniejsze miasta amfiteatr. Miasto zwykle wyznaczała regularna siatka ulic.
Jednak w tym artykule chciałbym sięgnąć nie do tylko do typowych miast, lecz także do fortów wojskowych, które nierzadko stawały się zaczątkiem przyszłych miast. W samym forcie stacjonowało wojsko, lecz wokół niego rozwijało się życie cywilne.
Należy przy tym wyjaśnić, co mam na myśli mówiąc „założenie miasta”. Nie posługuje się tym wyrażenie w nowożytnym, ani w średniowieczno-kolonizacyjnym znaczeniu. W typ wypadku chodzi mi o danie początku osadzie o charakterze miejskim lub zapoczątkowanie zasiedlenia danego miejsca przez ludzi.
Mamucium (Manchester) – Wielka Brytania
Miasto to największe znaczenie zdobyło w czasie rewolucji przemysłowej, która zaczęła się w Anglii już w XVIII wieku i to wtedy najczęściej w podręcznikach spotykamy się z Manchesterem. Jednak początki tego ośrodka sięgają w znacznie odleglejsze czasy.
Sama nazwa miasta pochodzi od łacińskiego słowa Mamucium. Niektórzy tłumaczą to jako „wzgórza jak piersi”. Początek osady datuje się na 79 r. po Chrystusie, gdy rzymskim gubernatorem prowincji Brytania był Juliusz Agrykola (40-93). Zaczątkiem miasta, jak w wielu podbitych przez Rzymian prowincji, był fort. Zbudowano go w pobliżu rzeki Medlock i Irwell. Mamucium było ważne ponieważ, znajdowało się na skrzyżowaniu dróg prowadzących do baz legionów rzymskich w Chester (Deva) i Yorku (Eboracum), a także do muru Hadriana. W samym forcie znajdowało się 460 mężczyzn. System obronny składał się z wałów ziemnych i drewnianych wieżyczek.
Z informacji archeologicznych wynika, że w forcie służyli wojacy z terenów dziś należących do Portugalii, Hiszpanii, Szwajcarii i Austrii. Wojska pomocnicze rekrutowano z lokalnej ludności, która po odsłużeniu 25 lat otrzymywała obywatelstwo rzymskie wraz ze swoimi rodzinami. W 1995 roku udało się znaleźć dyplom wojskowy niedaleko fortu w Ravenglass. Dotyczył on człowieka z Syrii, który zdecydował się pozostać na terenie Brytanii. Prawdopodobnie podobnie postępowali żołnierze z fortu Mamucium. Nie zachowało się wiele zabytków piśmiennych, gdyż większość z nich była analfabetami. Żołnierze oczywiście mieli zakaz żenienia się, jednak utrzymywali relacje z kobietami i mieli z nimi dzieci.
Fort opuszczono ok 90 r. po Chrystusie. Prawdopodobnie w związku z reorganizacją wojska. Większość budynków i brama północna zostały spalone. Jednak Rzymianie nie zapomnieli o forcie „wzgórza jak piersi” i wrócili do niego ok 160 r. Zajęto mniejszy obszar niż wcześniej i ulokowano się od strony Castlefield. Niestety dokładne dane na temat jednostek stacjonujących w przyszłym Manchesterze nie są znane. Na przełomie II i III wieku fort z drewnianego zmienił się w murowany. Dziś w Castlefield możemy zobaczyć rekonstrukcję ruin muru. Wokół fortu cały czas rozrastały się domy mieszkalne, kwitł handel i przemysł (vicus).
Rzymianie w forcie pozostawali do V w., kiedy to zbliżał się nieuchronny upadek Zachodniego Cesarstwa. Po wyjściu wojsk miejsce prawdopodobnie opuścili także cywile. Po Rzymianach zachowały się dwa ołtarze poświęcone ich pogańskim bóstwom. Odkryto też dużą skorupę z amfory z wina z 185 r. Znajduje się na niej napis:
ROTAS
OPERA
TENET
AREPO
SATOR
Czytany od lewej do prawej, od prawej do lewej, z góry i z dołu daje to samo. To tzw. palindrom. Jednak litery w tym wypadku można także ułożyć w dwa krzyżujące się słowa „PATER NOSTER”. Mogło to oznaczać szyfr, który symbolizował przynależność do chrześcijaństwa.
Niestety większość fortu została zniszczona podczas rewolucji przemysłowej, gdy miasto przeżywało okres nieokiełznanych przemian i wzrostu. Na szczęście zachowała się północna-zachodnia część.
[clear]
Lutetia Parisiorum (Paryż) – Francja
Tym razem mamy do czynienia już nie z fortem, lecz typowym miastem założonym na prowincji przez Rzymian. Pochodzenie pierwszego członu nazwy Lutetia nie jestwyjaśnione. Podejrzewa się, że pochodzi od celtyckiego słowa korzeń lub mysz, niektórzy wskazują na bagno. Parisiorum to oczywiście nazwa utworzona od galijskiego plemienia Paryzjów, którzy przybyli na ten obszar w III w. przed Chrystusem.
Badania dendrologiczne wskazują, że rzymska droga została zbudowana w tym rejonie w 4 r. po Chrystusie. To ponad 50 lat po podbiciu Galii przez Rzymian. Miasto zostało zbudowane powyżej terenów zalewowych w okolicach ujścia Bievre do Sekwany. W średniowieczu na tych terenach Paryża znajdowała się słynna Dzielnica Łacińska. Miasto wytyczała regularna siatka dróg. W jego obszarze znajdowały się budynki publiczne. Osada była zorientowane na osi północ-południe. Podyktowane było to licznymi bagnami, które znajdowały się wokół wzgórza miejskiego. Drogi w mieście były utwardzone. Znajdował się tam też teatr, łazienki, a także forum na samym szczycie wzgórza. Wodę do miasta doprowadzał 26 km akwedukt, który transportował 2000 metrów sześciennych wody na dobę. Amfiteatr usytuowano na zboczu wzgórza i obecnie nazywa się go Les Arènes de Lutèce. Prezentował się on okazale i był jedną z największych budowli w Galii.
Rzymianie przejęli kontrole nad terenami Lutetii ok 50 r. przed Chrystusem. Rzymskie panowanie przyniosło całkowitą romanizację tych terenów. Sama Lutetia nie miała dużej wagi politycznej w przeciwieństwie do najważniejszych ośrodków w regionie – dzisiejsze Sens i Yonne.
Chrześcijaństwo przyszło do Lutetii w III w. Według tradycji, Chrystusa przyniósł św. Denis. Proces przebiegał początkowo spokojnie, jednak ok 250 r. aresztowano św. Denisa wraz z jego dwoma towarzyszami i ścięto na Wzgórzu Merkurego – które później zostało nazwane Wzgórzem Męczenników.
100 lat później do nazwy Lutetia dodano Parisiorum. W tym czasie wzgórze miejskie u ujścia Bievre do Sekwany zaczęło być opuszczane przez ludzi, którzy przenosili się na pobliską wyspę, opływaną przez Sekwanę. Zdemontowano też teatr. Starsza część starożytnego miasta jest bardzo słabo znana. Pozostały tam tylko ruiny amfiteatru i łaźni publicznych. W XXI wieku odnaleziono też pozostałości po domach prywatnych.
Lutetia Parisiorum występuje w słynnych przygodach Asterixa i Obelixa. Jedna z fanatycznych grup kibiców klubu piłki nożnej Paris Saint-Germain przyjęła nazwę na część starożytnego miasta.
Jak widać, początek współczesnym wielkim miasto dawały osady o charakterze wojskowym i miejskim. W większości z nich żywa jest pamięć o rzymskim rodowodzie. Pomaga w tym historia, archeologia i popkultura, która czasem do czegoś się przydaje.
W drugiej części Gerulata (Bratysława) i Colonia Agrypina (Kolonia).
Fot. Freeimages.com
